قامۇس

تاتلىق بەرەڭگە ( ئىلمىي نامى:Ipomoea batatas ) تاتلىق ياڭيۇ، تاتلىقياڭيۇ دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ يۆگىمەچ گۈل ئائىلىسىدىكى بىر خىل تۈگۈنەك يىلتىزلىق زىرائەت. تاتلىق بەرەڭگىنىڭ ئەسلىي ماكانى جەنۇبىي ئامېرىكا قىتئەسى بولۇپ، كېيىن تەدرىجىي ھالدا دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا تارقالغان، ھازىر يەر شارىدىكى مۇھىم ئاشلىق ۋە ئىقتىسادىي زىرائەتلەرنىڭ بىرىگە ئايلاندى. ئۇنىڭ تۈگۈنەك يىلتىزىدا كراخمال مول، تەمى تاتلىق بولۇپ، نۇرغۇن دۆلەتلەرنىڭ كۈندىلىك يېمەك - ئىچمىكىدىكى ئاساسلىق يېمەكلىكلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

پىچەكگۈل ( ئىلمىي نامى:Dioscorea ) شەنياۋ ياكى خۇئەيشەن دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ بىر خىل پىچەكگۈل ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈكنىڭ يىلتىز غولى بولۇپ، جۇڭگو، ياپونىيە، كورىيە ۋە شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا قاتارلىق رايونلارغا كەڭ تارقالغان. پىچەكگۈلنىڭ سىرتقى پوستى قوڭۇر رەڭلىك ياكى كۈلرەڭ ئاق رەڭلىك، ئىچكى قىسمى ئاق رەڭلىك ياكى سۇس سېرىق رەڭلىك بولۇپ، سۈپىتى سىلىق ھەم يېپىشقاق ھەم سىلىق. ئۇ كۆپ ئۇچرايدىغان يېمەكلىك ماتېرىيالى بولۇپلا قالماي، يەنە جۇڭگو تېبابەتچىلىكى - دورىگەرلىكى ۋە ساقلىقنى ساقلاش ساھەسىدىمۇ كەڭ كۆلەمدە ئىشلىتىلىدۇ.

گىلەم بىر خىل يەر يۈزىنى يېپىش ۋە بېزەشكە ئىشلىتىلىدىغان توقۇلما بۇيۇم بولۇپ، ئادەتتە تەبىئىي ياكى بىرىكمە تالادىن ياسىلىدۇ. ئۇلار راھەت، ئىسسىقلىق ساقلاش ۋە ئاۋاز توسۇش ئۈنۈمى بىلەن تەمىنلەيدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە ئۆي ئىچى بېزەكچىلىكىنىڭ بىر قىسمى بولالايدۇ.

زىناق ئادەم كۈلۈمسىرىگەندە يۈز قىسمىدىكى ئالاھىدە مۇسكۇللارنىڭ تارتىشىشىدىن پەيدا بولغان ئويمان.

كاۋا ( ئىلمىي نامى:Cucurbita moschata ياكى Cucurbita pepo ) قاپاق ئائىلىسىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئەسلىي ماكانى شىمالىي ئامېرىكا قىتەسى، ھازىر دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا كەڭ كۆلەمدە تېرىلىۋاتىدۇ. كاۋا كۆپ خىل شەكلى، رەڭگى ۋە ئىشلىتىلىشى بىلەن ئالقىشقا ئېرىشكەن، كۆپ ئۇچرايدىغان سورتلىرىدىن قىزغۇچ سېرىق، سېرىق ياكى يېشىل رەڭلىك پوستى بار، مېۋە ئېتى يۇمشاق، ئوچۇق قىزغۇچ سېرىق رەڭدە بولىدۇ.

يۇمىلاق گۈرۈچ ( ئىلمىي نامى:Oryza sativa japonica ) شال ئۇرۇقدىشىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈك. ئۇ سوقىچاق گۈرۈچ ( Oryza sativa indica ) بىلەن بىر قاتاردا ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان ئىككى چوڭ شال تۈرى ھېسابلىنىدۇ. يۇمىلاق گۈرۈچنىڭ دانچىلىرى قىسقا، يۇمىلاقراق، سۈپىتى پۇختا، پىشۇرغاندىن كېيىن يۇمشاق يېپىشقاق، يېپىشقاقلىقى بىر قەدەر كۈچلۈك بولۇپ، گۈرۈچ تامىقى، شوۋسى، ئۇماچ قاتارلىق يېمەكلىكلەرنى ياساشقا ماس كېلىدۇ.

تېرىق ( ئىلمىي نامى:Panicum miliaceum )  باشاقلىقلار ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈك بولۇپ، تېرىق تۈرىدىكى زىرائەتكە تەۋە. ئۇ جۇڭگو، ھىندىستان، رۇسىيە قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ ئەنئەنىۋى ئاشلىق زىرائەتلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، نەچچە مىڭ يىللىق تېرىقچىلىق تارىخىغا ئىگە. تېرىقنىڭ ئۇيغۇنلىشىشچانلىقى كۈچلۈك بولۇپ، قۇرغاق، ئۈنۈمسىز تۇپراقتا ئۆسەلەيدۇ، شۇڭا كىلىمات شارائىتى بىر قەدەر ناچار رايونلاردا ئىنتايىن مۇھىم.

يىڭناغۇچ بىر خىل ھاشارات بولۇپ ،بوغۇم پۇتلۇق ھايۋانلار تىپى ،ھاشاراتلار سىنىپى ،يىڭناغۇچلار ئەترىتى ( ئىلمىي نامى:Odonata ) نىڭ بىر ئەزاسى.

چېكەتكە بىر خىل كۆرۈنەرلىك كۆچۈش ئىقتىدارىغا ئىگە ۋە بەزىدە چوڭ كۆلەملىك توپ بولۇپ شەكىللىنىدىغان ھاشارات بولۇپ، تۈز قاناتلىقلار ئەترىتىگە تەۋە.

بۇغا-مارالنىڭ ئومۇمىي ئاتىلىشى

بىر خىل ھايۋان. قۇيرۇق قىسمىدا ئۇزۇن چىرايلىق پەيلىرى بولۇپ، بەزىدە كەڭ ئاچسا ناھايىتى چىرايلىق كۆرۈنۈشنى ھاسىل قىلىدۇ. شۇڭا بۇرۇنقىلار چىرايلىق شەيئىلەرنى، ئاياللارنى توزغا ئوخشىتىدۇ.

شەھەر ئىچىدە بولىدىغان، يەر ئاستى مەينەت سۇ ماڭدۇرۇش تونىللىرىنىڭ يەر يۈزىگە تۇتىشىدىغان قىسمىغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان قۇدۇقلارنىڭ ئاغزىنى كۆزدە تۇتىدۇ.

دىرىژابىل ھاۋا شارى ياكى ھاۋا كېمىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ ھاۋادىن يېنىك ئۇچقۇ بولۇپ، زىچلىقى ئەتراپتىكى مۇھىتتىكى ھاۋا زىچلىقىدىن كىچىك بولغان گاز ( مەسىلەن، ھىدروگېن گازى ياكى گېلىي گازى ) نى تولدۇرۇش ئارقىلىق لەيلىتىش كۈچى ھاسىل قىلىپ، ئۇنى بوشلۇقتا لەيلىتىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلىدۇ.

ھەميان يەنە پورتمان ، پۇل قاپچۇقى دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ھازىرقى جەمئىيەتتە، ئىقتىسادنىڭ ئۈزلۈكسىز تەرەققىي قىلىشى ۋە كىشىلەرنىڭ تۇرمۇش سەۋىيەسىنىڭ ئۆسۈشىگە ئەگىشىپ، شەخسىي مالىيەنى باشقۇرۇش بارغانسېرى مۇھىم بولماقتا. پۇل قاپچۇقى مەخسۇس پۇل ۋە پۇل تۆلەش قوراللىرىنى ئېلىپ يۈرۈشكە ۋە باشقۇرۇشقا ئىشلىتىلىدىغان ئېلىپ يۈرۈشكە ئەپلىك قاچا بولۇش سۈپىتى بىلەن كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزنىڭ كەم بولسا بولمايدىغان بىر قىسمىغا ئايلاندى.

ناشتا يەنە ئەتىگەنلىك تاماق دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ ئەتىگەندە يەيدىغان تاماقنى كۆرسىتىدۇ، ئادەتتە ئەتىگەن سائەت ئالتىدىن سەككىزگىچە بولىدۇ.

رەگەتكە بىر خىل ئاددىي ھەم قەدىمىي ئېتىش قورالى بولۇپ، كۆڭۈل ئېچىش، ئوۋ ئوۋلاش ۋە نىشان مەشىقىدە كەڭ ئىشلىتىلىدۇ. ئۇ ئادەتتە بىر Y شەكىللىك ياغاچ ( ياكى تۆمۈر ) رامكا ۋە بىر تال رېزىنكىدىن تەركىب تاپىدۇ، ئىشلەتكۈچى ئوقنى ( مەسىلەن، تاش ) رېزىنكە بوغقۇچنىڭ ئوتتۇرىسىغا قويۇپ، رېزىنكىنى سوزىدۇ، سوزۇش بىلەن بىرگە Y رامكىنىڭ ئوتتۇرىسىدا كۆز بىلەن نىشان مۆلچەرلىنىدۇ، ئاندىن قاتتىق سوزۇلغان رېزىنكە قويۇپ بېرىلىدۇ، ئوق تېز سۈرئەتتە ئېتىلىپ چىقىپ، مۆلچەرلەنگەن نىشانغا تىگىدۇ.

چايان بىر خىل قەدىمىي بوغۇم پۇتلۇق ھايۋان بولۇپ، 800 خىلدىن ئارتۇق تۈرى بار، ئەڭ بۇرۇن 430 مىليون يىل ئىلگىرى پەيدا بولغان. بارلىق چايانلارنىڭ زەھىرى بار، لېكىن زەھىرىنىڭ كۈچى ئوخشاش بولمايدۇ.