يۇمغاقسۈت

تاماققا خۇشپۇراق بېرىدىغان كۆكتات

يۇمغاقسۈت ( ئىلمىي نامى:Coriandrum sativum ) كۈنلۈكسىمان گۈللۈكلەر ئائىلىسىدىكى سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئەسلىي ئوتتۇرا دېڭىز قىرغىقى ۋە ئوتتۇرا شەرق رايونىدىن چىقىدۇ، ھازىر پۈتۈن يەر شارىدا كەڭ كۆلەمدە تېرىلىۋاتىدۇ. يۇمغاقسۈتنىڭ يوپۇرمىقى، غولى، يىلتىزى ۋە ئۇرۇقىنى ئىستېمال قىلىشقا بولىدۇ، ئۆزگىچە خۇش پۇراق ۋە تەمگە ئىگە. ئۇ نۇرغۇن قورۇمىلارنىڭ دائىم ئىشلىتىلىدىغان خۇرۇچى، بولۇپمۇ ئاسىيا، جەنۇبىي ئامېرىكا ۋە ئوتتۇرا دېڭىز دۆلەتلىرىنىڭ يېمەك – ئىچمەك مەدەنىيىتىدە مۇھىم ئورۇننى ئىگىلەيدۇ.

ئۇيغۇرچە / Uyghurche : يۇمغاقسۈت
ئىنگىلىزچە / English : Coriander
تۈركچە / Türkçe : Kişniş
خەنزۇچە / 汉语 : 香菜

ئوزۇقلۇق قىممىتى

يۇمغاقسۈت ئىسسىقلىق مىقدارى تۆۋەن، ئوزۇقلۇق قىممىتى يۇقىرى يېشىل كۆكتات بولۇپ، تەركىبىدە ۋىتامىن C، ۋىتامىن A، ۋىتامىن K، يوپۇرماق كىسلاتاسى ھەمدە كۆپ خىل ئوكسىدلىنىشقا قارشى ماددىلار ۋە مىنېرال ماددىلار بار، مەسىلەن:كالىي، كالتسىي ۋە تۆمۈر. ئۇنىڭ يوپۇرمىقىدا فلاۋون ۋە پولىفېنول قاتارلىق ئوكسىدلىنىشقا قارشى ماددىلار مول بولۇپ، بەدەندىكى ئەركىن رادىكاللارغا قارشى تۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

يۇمغاقسۈتنىڭ ئاساسلىق ئوزۇقلۇق قىممىتى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش : يۇمغاقسۈت تەركىبىدىكى كۆپ خىل ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرغۇچى رېئاكتىپ، مەسىلەن، فلاۋون ۋە پولىفېنول بەدەندىكى ئوكسىدلىنىش سېزىمچانلىقىنى ئازايتىشقا ياردەم بېرىپ، ھۈجەيرىلەرنى ئەركىن رادىكاللارنىڭ زىيىنىدىن ساقلايدۇ، قېرىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە راكقا قارشى تۇرۇش يوشۇرۇن كۈچىگە ئىگە.

ھەزىم قىلىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ : يۇمغاقسۈت ئەنئەنە جەھەتتە ئىشتىھا ۋە ھەزىم قىلىشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، قورساق كۆپۈش ۋە ھەزىم قىلىش ناچارلىشىشنى پەسەيتىدۇ، دەپ قارىلىدۇ.

يۈرەك قان تومۇر ساغلاملىقىنى قوغدايدۇ : يۇمغاقسۈت تەركىبىدىكى كالىي، ماگنىي ۋە يېمەكلىك تالاسى قان بېسىمى ۋە خولېستېرىن سەۋىيىسىنى تەڭشەشكە پايدىلىق بولۇپ، يۈرەك قان تومۇر ساغلاملىقىغا پايدىلىق.

ئىستېمال قىلىش ئۇسۇلى

يۇمغاقسۈت ئۆزگىچە خۇش پۇرىقى بىلەن دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى قورۇمىلارغا ئىشلىتىلىدۇ، ئۇنى تەم تەڭشىگۈچ قىلىشقىمۇ، بېزەك سەي قىلىشقىمۇ بولىدۇ. تۆۋەندىكىسى كۆپ ئۇچرايدىغان ئىشلىتىش ئۇسۇلى:

يۇمغاقسۈت يوپۇرمىقى : يۇمغاقسۈت يوپۇرمىقى ئادەتتە قورۇمىلارغا يېڭى خۇش پۇراق ۋە تەم قوشۇشقا ئىشلىتىلىدۇ، سالات، شورپا، دۈملەپ پىشۇرۇلغان قورۇما، قورۇما ۋە ھەر خىل قىيام ماتېرىياللىرىدا كۆپ ئۇچرايدۇ. مەسىلەن ،مېكسىكىدا يۇمغاقسۈت دائىم سالات، تاكې ۋە قىيام ماتېرىيالى قىلىشقا ئىشلىتىلىدۇ ، مەسىلەن ،پېرسېئىتول قىيامى ( Guacamole )؛ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيادا يۇمغاقسۈت تايلاندچە شورپا ،ۋيېتنام گۈرۈچ ئۇنى قاتارلىقلارنىڭ دائىم ئىشلىتىلىدىغان ماتېرىيالى.

يۇمغاقسۈت ئۇرۇقى : يۇمغاقسۈتنىڭ ئۇرۇقى مۆتىدىل خۇشبۇي پۇراققا ئىگە بولۇپ، نۇرغۇن خۇش پۇراق ماتېرىياللارنىڭ ئارىلاشمىسىنىڭ تەركىبى ھېسابلىنىدۇ، مەسىلەن، ھىندىستاننىڭ كەررى پاراشوكى ۋە ئوتتۇرا شەرقنىڭ دۇكا خۇش پۇراق ماتېرىياللىرىنىڭ ئارىلاشمىسى. يۇمغاقسۈت دائىم دۈملەپ پىشۇرۇلغان گۆش، تۇزلانغان يېمەكلىك ۋە تەم تەڭشىگۈچ ياساشقا ئىشلىتىلىدۇ.

يۇمغاقسۈت يىلتىزى : يۇمغاقسۈتنىڭ يىلتىزىمۇ دائىم تاماق ئېتىشكە ئىشلىتىلىدۇ، بولۇپمۇ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا قورۇمىلىرىدا، مەسىلەن، تايلاند قورۇمىلىرىدا يۇمغاقسۈت يىلتىزى كۇررى قىيامى ياكى شورپا ماتېرىيالىنىڭ بىر قىسمى قىلىنىپ، قويۇق خۇش پۇراق بىلەن تەمىنلەيدۇ.

ساغلاملىق پايدىسى

يۇمغاقسۈت تاماق ئېتىشتىكى ئېسىل تەم تەڭشىگۈچ بولۇپلا قالماستىن، يەنە بەلگىلىك دورىلىق قىممىتىگىمۇ ئىگە:

زەھەر قايتۇرۇش رولى : يۇمغاقسۈت بەدەننىڭ زىيانلىق مېتاللارنى، مەسىلەن، سىماب ۋە قوغۇشۇننى چىقىرىپ تاشلىشىغا ياردەم بېرىدۇ، دەپ قارىلىدۇ، چۈنكى يۇمغاقسۈت تەركىبىدىكى بەزى بىرىكمىلەر بۇ زەھەرلىك ماددىلارنى بىرلەشتۈرۈپ چىقىرىپ تاشلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

باكتېرىيەگە قارشى ۋە ياللۇغقا قارشى تۇرۇش : يۇمغاقسۈت تەركىبىدىكى بەزى ئاكتىپ تەركىبلەر باكتېرىيەگە قارشى ۋە ياللۇغقا قارشى تۇرۇش رولىغا ئىگە بولۇپ، يۇقۇملىنىش ۋە ياللۇغلىنىشنى ئازايتىشقا ياردىمى بولۇشى مۇمكىن.

قان شېكىرى سەۋىيەسىنى ياخشىلايدۇ : تەتقىقاتلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، يۇمغاقسۈت قان شېكىرىنى تەڭشەشكە پايدىلىق بولۇپ، دىيابېت كېسىلى بىمارلىرىغا يوشۇرۇن پايدىسى بار ئىكەن.

مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشى

يۇمغاقسۈت ھەرقايسى رايونلارنىڭ يېمەك – ئىچمەك مەدەنىيىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. جۇڭگودا يۇمغاقسۈت دائىم ساماۋەر شورپىسى، سوغۇق سەي ۋە شورپىلارنىڭ زىننىتى قىلىنىدۇ؛ ھىندىستان ۋە ئوتتۇرا شەرقتە يۇمغاقسۈت كۆپ خىل ئەنئەنىۋى خۇش پۇراق ماتېرىياللارنىڭ ئارىلاشمىسىنىڭ مېغىزلىق قىسمى ھىساپلىنىدۇ؛ لاتىن ئامېرىكىسىدا يۇمغاقسۈت مېكسىكا پوشكىلى ۋە پېرۇنىڭ چۈچۈمەل ئاپېلسىن شەربىتى تۇزلانغان بېلىقىنىڭ مۇھىم تېتىتقۇسى.

لېكىن، يۇمغاقسۈتنىڭ ئۆزگىچە تەمىنى ھەممە ئادەم ياخشى كۆرمەيدۇ. بەزى كىشىلەر گېن پەرقى تۈپەيلىدىن يۇمغاقسۈتكە ئالاھىدە سەزگۈر كېلىدۇ، يۇمغاقسۈتنىڭ تەمى سوپۇنغا ئوخشايدۇ، دەپ قارايدۇ. بۇ خىل ئەھۋال غەربلىكلەر ئارىسىدا بىر قەدەر كۆپ ئۇچرايدۇ، لېكىن ئاسىيا ۋە ئوتتۇرا شەرق رايونىدا يۇمغاقسۈت كەڭ ئالقىشقا ئېرىشتى.

ئومۇمىي جەھەتتىن ئېيتقاندا، يۇمغاقسۈتنىڭ ئۆزگىچە تەمى، مول ئوزۇقلۇق قىممىتى ۋە سالامەتلىككە پايدىسى بولغاچقا، كۆپىنچە رايونلاردا يېمەك – ئىچمەك مەدەنىيىتىنىڭ كەم بولسا بولمايدىغان بىر قىسمىغا ئايلانغان.