24 سائەت

ئۇيغۇر مىسكەرلىك سەنئىتىنىڭ تارىخى ناھايىتى ئۇزۇن بولۇپ ، مىس ، تۇچ ، ئاليۇمىن ، قوغۇشۇن ، سىنىك قاتارلىق يۇمشاق جىسىم تىپىدىكى ئېرىشچانلىقى كۈچلۈك مېتاللاردىن ئائىلە سايمانلىرى ، گۈزەل – سەنئەت بۇيۇملىرى ، زىبۇ –زىننەت بۇيۇملىرى ئىشلىنىپ ، مەملىكەت ئىچى – سىرتىدا نام چىقارغان .

ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺧﻪﻟﻘﻠﻪﺭﺩﻩ ﺭﻩﯕﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯘﻕ ﻣﻪﻧﯩﻠﯩﺮﻯ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﯩﻐﺎ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﯨﻤﯘ ﺭﻩﯕﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯘﻕ ﻣﻪﻧﯩﻠﯩﺮﻯ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﯟﻯ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﻠﻪﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ، ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﯩﻠﻪﺭ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩ ، ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﺋﺎﺩﻩﺗﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﯞﻩ ﮔﯜﺯﻩﻟﻠﯩﻚ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﮔﻪﯞﺩﯨﻠﯩﻚ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﻨﯩﺪﯗ .ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺷﺎﻣﺎﻥ ﺩﯨﻨﻰ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩﯨﺪﺍ ﺋﺎﻕ ، ﻛﯚﻙ ، ﻗﯩﺰﯨﻞ ، ﻗﺎﺭﺍ ﺭﻩﯕﻠﻪﺭ ﻣﯘﻫﯩﻢ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ .

ئۇيغۇر مەدەنىيىتى ۋە تارىخىدا "قەلەندەر" ئۇقۇمى ئىنتايىن چوڭقۇر مەدەنىي، دىنىي ۋە ئىجتىمائىي ئەھمىيەتكە ئىگە بولۇپ، بۇ ئۇقۇم ئاددىي تىلەمچىلىك قىلىدىغان شەخسلەرنىلا كۆرسەتمەي، بەلكى تارىخىي، دىنىي ۋە ئەدەبىي جەھەتتىن مۇرەككەپ مەنىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئاپتۇۋا ۋە چىلاپچا ئۇيغۇر مەدەنىيىتىدىكى ئەنئەنىۋى مېتالدىن ياسالغان چۆگۈن شەكىلدىكى قول يۇيۇش ئەسۋابى ئاپتۇۋا ۋە ماس ھالدا ياسالغان سۇ تېلەڭگىسى - چىلاپچا بولۇپ، قول يۇيۇش، تازىلىق ۋە مېھماندارچىلىق ئادەتلىرىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ بىر جۈپ قول يۇيۇش ئەسۋابى پەقەت كۈندىلىك تۇرمۇش بويۇمى بولۇپلا قالماستىن، يەنە ئۇيغۇر سەنئەتكارلىقى، دىنىي ئەنئەنىلەر ۋە مەدەنىي قىممەتلەرنىڭ سىمۋولى سۈپىتىدە ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە.

چىلاپچا كۆپىنچە ئاپتۇۋا بىلەن ماس كېلىدىغان ماتېرىياللاردىن (مىس، كۈمۈش ياكى باشقا مېتاللار) ياسىلىدۇ. بەزىدە ساپال ياكى ياغاچتىن ياسالغان چىلاپچىلارمۇ كۆرۈلىدۇ. ئاپتۇۋا ۋە چىلاپچا ئۇيغۇر مەدەنىيىتىدىكى ئەنئەنىۋى مېتالدىن ياسالغان چۆگۈن شەكىلدىكى قول يۇيۇش ئەسۋابى ئاپتۇۋا ۋە ماس ھالدا ياسالغان سۇ تېلەڭگىسى - چىلاپچا بولۇپ، قول يۇيۇش، تازىلىق ۋە مېھماندارچىلىق ئادەتلىرىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ بىر جۈپ قول يۇيۇش ئەسۋابى پەقەت كۈندىلىك تۇرمۇش بويۇمى بولۇپلا قالماستىن، يەنە ئۇيغۇر سەنئەتكارلىقى، دىنىي ئەنئەنىلەر ۋە مەدەنىي قىممەتلەرنىڭ سىمۋولى سۈپىتىدە ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئاپتۇۋا ئاساسەن قول يۇيۇش ئۈچۈن سۇ قۇيۇش، چاي ياكى سۇ قاتارلىق ئىچىملىكلەرنى ساقلاش ۋە قۇيۇشقا ئىشلىتىلىدۇ. بۇ بويۇملار مېھماندارچىلىق ۋە دىنىي مۇراسىملاردا كۆپ كۆرۈلىدۇ. ئاپتۇۋا ۋە چىلاپچا ئۇيغۇر مەدەنىيىتىدىكى ئەنئەنىۋى مېتالدىن ياسالغان چۆگۈن شەكىلدىكى قول يۇيۇش ئەسۋابى ئاپتۇۋا ۋە ماس ھالدا ياسالغان سۇ تەلەڭگىسى - چىلاپچا بولۇپ، قول يۇيۇش، تازىلىق ۋە مېھماندارچىلىق ئادەتلىرىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ بىر جۈپ قول يۇيۇش ئەسۋابى پەقەت كۈندىلىك تۇرمۇش بويۇمى بولۇپلا قالماستىن، يەنە ئۇيغۇر سەنئەتكارلىقى، دىنىي ئەنئەنىلەر ۋە مەدەنىي قىممەتلەرنىڭ سىمۋولى سۈپىتىدە ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە.

پېرىخون، سېھىرگەر ۋە جادۇگەر ئۇقۇمى مەنىۋى ياكى سېھرىي كۈچلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ مەدەنىيەتتىكى مەنىسى، رولى ۋە جەمئىيەتتىكى ئورنىدا پەرقلەر بار.

شامان بىلەن پېرىخون (پەرىخان) ئىككى ئوخشىمايدىغان ئۇقۇم بولۇپ، گەرچە ئىككىلىسى مەنىۋى ياكى سېھرىي روللار بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ مەقسىتى، رولى ۋە مەدەنىيەتتىكى ئورنىدا كۆرۈنەرلىك پەرقلەر بار

“شامان” سۆزى سىبىرىيە تۇڭگۇس تىلىدىكى “šaman” دىن كەلگەن بولۇپ، “بىلگۈچى” ياكى “روھلار بىلەن سۆھبەتلىشىدىغان كىشى” دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. شامان بەزى مەدەنىيەتلەردە ئالاھىدە مەنىۋى رول ئوينايدىغان كىشى بولۇپ، ئادەتتە ئىنسانلار بىلەن روھ دۇنياسى ئوتتۇرىسىدىكى كۆۋرۈك دەپ قارىلىدۇ.

ئىپتىدائىي دىن ۋە خەلق ئارىسىدىكى ئېتىقاد كاتېگورىيەسى ئىچىدە، پېرىخونلار ئادەم بىلەن تەبىئەت، ئىلاھ بىلەن ئاددىي ئادەملەر ئوتتۇرىسىدىكى مۇھىم ۋاسىتە ھېسابلىنىدۇ. ئۇلار ئادەتتە ئالاھىدە ئىقتىدارغا ئىگە دەپ قارىلىدۇ، تەبىئەتتىن ھالقىغان كۈچنىڭ مەۋجۇتلۇقىنى ھېس قىلالايدۇ ھەمدە ئۇلار بىلەن پىكىر ئالماشتۇرالايدۇ. نۇرغۇن قەدىمىي قەبىلە ۋە ئەنئەنىۋى جەمئىيەتتە، پېرىخون ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ.

ئۇيغۇر مەدەنىيىتى ۋە تارىخىدا "سېھىرگەر" ئۇقۇمى ئىنتايىن مول مەزمۇنغا ئىگە بولۇپ، بۇ سۆز قەدىمكى دەۋرلەردىن تارتىپ ھازىرغىچە تۈرلۈك مەنىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. بۇ ئۇقۇم ئەرەبچە "سېھىر" سۆزى بىلەن پارسچە "گەر" قوشۇمچىسىنىڭ بىرلىشىشىدىن كېلىپ چىققان بولۇپ، "سېھىر قىلغۇچى كىشى" دېگەن ئاساسىي مەنىنى بىلدۈرىدۇ.

شايبا رۇسچە ۋە نېمىسچە سۆز بولۇپ، بۇرما مىخ (ۋىنتا) ئاستىغا قويۇلىدىغان نېپىز مېتال ھالقىدۇر. بەزىدە بولتا ھالقىسى ، ھالقا دەپمۇ قىسقارتىپ ئاتاپ قويىدۇ.  ئىككى جىسىمنى ئۇلىغاندا بوشاپ قېلىش، ئاجراپ چىقىپ كېتىش ياكى بۇزۇلۇشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ئىشلىتىلىدىغان مۇھىم ھىملەش دېتالى بولۇپ، تېخنىكىلىق سىستېمىلاردا كۆرۈنمەس، ئەمما ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ.

يەر تەۋرەش ئاپەتلىرى ھەرزامان ئالدىن خەۋەرسىزلا كېلىدۇ. شۇڭلاشقا ئائىلە ئەزالىرى ۋە ئۆزىڭىزنىڭ بىخەتەرلىكى ئۈچۈن ئالدىن تەييارلىق قىلىش ناھايىتى مۇھىم. جىددىي قۇتقۇزۇش سومكىسى بۇ تەييارلىقنىڭ ئەڭ مۇھىم قىسمى ھېسابلىنىدۇ. بۇ ماقالىدە سىز يەر تەۋرەش ئاپەتلىرى ئۈچۈن مۇكەممەل جىددىي قۇتقۇزۇش سومكىسىنى قانداق تەييارلاش توغرىسىدا ئەتراپلىق مەلۇمات ئالالايسىز.

ۋىنتا ( Screw ) رۇسچە سۆز بولۇپ، ياپىلاق باش قىسمىدا يېرىقى بولۇپ، ئەتۋىركە ئارقىلىق سۈركىلىش كۈچىدىن پايدىلىنىپ ئەسۋاب-جابدۇقلارنى چىڭىتىدىغان بىر خىل مېخانىكىلىق زاپچاس، بەزىلىرىنىڭ شەكىللىرى بولتىغا ئوخشىشىپ قالىدۇ ئەمما گايكا بولمايدۇ. بۇ زاپچاس سانائەت، قۇرۇلۇش ۋە كۈندىلىك تۇرمۇشتا كەڭ قوللىنىلىدۇ.

چامباشچىلىق جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ ئۇزاق مۇددەتلىك ئىشلەپچىقىرىش ئەمگىكى، تەبىئەت بىلەن ئېلىشىش ۋە تىغلىق قوراللار دەۋرىدىكى ئۇرۇشلاردا تەدرىجىي شەكىللەنگەن ۋە تەرەققىي قىلغان بىر خىل تەنتەربىيە تۈرى.

2025 - يىلى 4 - ئاينىڭ 23 - كۈنى، تۈركىيەنىڭ ئىستانبۇل شەھىرىدە 6.2 بال يەر تەۋرىگەن، تەۋرەش مەنبەسىنىڭ چوڭقۇرلۇقى تەخمىنەن 10 كىلومېتىر بولۇپ، مەلۇم دەرىجىدە ساراسىمە ۋە يېنىك بۇزغۇنچىلىق پەيدا قىلغان. خەۋەر قىلىنىشىچە ،گۇگولنىڭ Android يەر تەۋرەشتىن ئالدىن سىگنال بېرىش سىستېمىسى يەر تەۋرەشتىن تەخمىنەن 30 سىكونت بۇرۇن بىر قىسىم ئابونتلارغا ئۇقتۇرۇش ئەۋەتكەن.

شارنىر (Hinge) رۇسچە "Шарнир" سۆزىدىن كەلگەن بولۇپ، ئىككى جىسىمنى بىر ئوق ئەتراپىدا ئايلىنىش ئىقتىدارى بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان مېخانىكىلىق قۇرۇلما. شارنىر ئارقىلىق ئۇلانغان جىسىملار مەلۇم چەك ئىچىدە ئەركىن ئېچىلىپ-يېپىلالايدۇ ياكى ئايلىنالايدۇ. گىرە دەپمۇ ئاتىلىدىغان بۇ زاپچاس، مەھسۇلاتلارنىڭ ھەرىكەتچانلىقى ۋە ئەمەلىيلىكىنى زور دەرىجىدە ئاشۇرىدۇ.

ئامبۇر پارىسچە سۆز بولۇپ، مېتاللارنى قىسىش، سۇغۇرۇش، سۇندۇرۇش، ئېگىش، كېسىش ۋە ئاجرىتىش قاتارلىق مۇھىم مەشغۇلاتلارغا ئىشلىتىلىدىغان ئاساسلىق قول قورالىدۇر. خەلق ئارىسىدا "ئاغرىغان چىشنىڭ دورىسى ئامبۇر" دېگەن ماقال بار بولۇپ، بۇ ئامبۇرنىڭ تۇرمۇشتىكى مۇھىملىقىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ.

رېزبا (screw thread) سىلىندىر ياكى كونۇسنىڭ سىرتقى يۈزىنى بويلاپ يۇقىرىغا ئۆرلەيدىغان ئۈزۈكسىز كۆتۈرۈلۈپ چىقىدىغان قۇرۇلما بولۇپ، ئۇلاش، ئۇزىتىش ياكى ھىملاشقا ئىشلىتىلىدۇ.

گايكا ( Gayka / Nut ) بولسا مېخانىكىلىق ئۇلاش سىستېمىسىدا كەڭ قوللىنىلىدىغان، ئىچكى رېزبىلىق مېتال دېتال بولۇپ، بولتا (Bolt) ياكى بۇرما مىخ (Screw) بىلەن بىرلىكتە ئىشلىتىلىدۇ. گايكىنىڭ ئاساسىي ۋەزىپىسى ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق زاپچاسلارنى چىڭىتىش، مۇقىملاشتۇرۇش ۋە ئۇلاش بولۇپ، سانائەت، قۇرۇلۇش، ئاپتوموبىل ۋە كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ.