تاتلىق بەرەڭگە

تاتلىق بەرەڭگە ( ئىلمىي نامى:Ipomoea batatas ) تاتلىق ياڭيۇ، تاتلىقياڭيۇ دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ يۆگىمەچ گۈل ئائىلىسىدىكى بىر خىل تۈگۈنەك يىلتىزلىق زىرائەت. تاتلىق بەرەڭگىنىڭ ئەسلىي ماكانى جەنۇبىي ئامېرىكا قىتئەسى بولۇپ، كېيىن تەدرىجىي ھالدا دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا تارقالغان، ھازىر يەر شارىدىكى مۇھىم ئاشلىق ۋە ئىقتىسادىي زىرائەتلەرنىڭ بىرىگە ئايلاندى. ئۇنىڭ تۈگۈنەك يىلتىزىدا كراخمال مول، تەمى تاتلىق بولۇپ، نۇرغۇن دۆلەتلەرنىڭ كۈندىلىك يېمەك – ئىچمىكىدىكى ئاساسلىق يېمەكلىكلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

ئۇيغۇرچە / Uyghurche : تاتلىق ياڭيۇ
ئىنگىلىزچە / English : Sweet potato
تۈركچە / Türkçe : tatlı patates
خەنزۇچە / 汉语 : 红薯

ئوزۇقلۇق قىممىتى

تاتلىق بەرەڭگە ئوزۇقلۇق تەركىبى مول يېمەكلىك بولۇپ، تەركىبىدە كاربون سۇ بىرىكمىلىرى، تاماق تالاسى، ۋىتامىن A ( β – كاروتىندىن كېلىدۇ )، ۋىتامىن C، ۋىتامىن B ۋە مىنېرال ماددىلار، مەسىلەن، كالىي، ماگنىي، تۆمۈر ۋە مانگان قاتارلىقلار بار. ئۇنىڭ ماي تەركىبى تۆۋەن، ئىسسىقلىق مىقدارى تۆۋەن بولۇشتەك ئالاھىدىلىكى ئۇنى ساغلام يېمەك – ئىچمەكتىكى كۆڭۈلدىكىدەك تاللاشقا ئايلاندۇرغان. تاتلىقياڭيۇ تەركىبىدىكى يېمەكلىك تالاسى ئۈچەينىڭ لۆمۈلدىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقىنى ياخشىلايدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە ئۇنىڭ تۆۋەن قەنت ئۆرلەش كۆرسەتكۈچى ( GI ) قان شېكىرى سەۋىيەسىنى كونترول قىلىشقا پايدىلىق بولۇپ، قەنت كېسىلى ئاغرىقلىرىغا ئالاھىدە ماس كېلىدۇ.

ئىستېمال قىلىش ئۇسۇلى

تاتلىق بەرەڭگىنى ئىستېمال قىلىش ئۇسۇلى كۆپ خىل بولۇپ، بىۋاسىتە دۈملەپ پىشۇرۇشقىمۇ، پىشۇرۇپ يېيىشكىمۇ، تاتلىقياڭيۇ ئۇنى، تاتلىقياڭيۇ پىرەنىكى، تاتلىقياڭيۇ ياپراقچىسى قاتارلىق پىششىقلاپ ئىشلەنگەن يېمەكلىكلەرگە پىششىقلاپ ئىشلەشكىمۇ بولىدۇ. ئاسىيادا تاتلىق بەرەڭگە دائىم ئۇماچ قاينىتىش ياكى تاتلىق بەرەڭگە قىيامى ياساشقا ئىشلىتىلىدۇ، ياۋروپا، ئامېرىكىدا تاتلىق بەرەڭگە كاۋىپى، تاتلىق بەرەڭگە تۈرمىلى قاتارلىق تاتلىق تۈرۈملەردە كۆپ ئۇچرايدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، تاتلىقياڭيۇ يوپۇرمىقىمۇ ئوزۇقلۇق تەركىبى مول بولغان يېشىل كۆكتات بولۇپ، تەركىبىدە ۋىتامىن ۋە ئوكسىدلىنىشقا قارشى ماددىلار مول.

ساغلاملىق پايدىسى

تاتلىق بەرەڭگىنىڭ ئوزۇقلۇق زىچلىقى يۇقىرى بولغاچقا ،«دەرىجىدىن تاشقىرى يېمەكلىك» ( Superfood ) دەپ قارىلىدۇ. تۆۋەندىكىسى تاتلىق ياڭيۇنىڭ سالامەتلىككە بولغان پايدىلىق تەرەپلىرى:

كۆرۈش قۇۋۋىتىنى ئاسرايدۇ : تاتلىقياڭيۇ تەركىبىدىكى ۋىتامىن A كۆز ساغلاملىقىنى ئاسراشقا پايدىلىق بولۇپ، گۇگۇم قارىغۇسى كېسىلى ۋە باشقا كۆرۈش قۇۋۋىتى مەسىلىلىرىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرىدۇ : ۋىتامىن C ۋە ئوكسىدلىنىشقا قارشى تەركىبلەر بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشكە ياردەم بېرىپ، يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ھەزىم قىلىشنى ئىلگىرى سۈرۈش : مول يېمەكلىك تالاسى قەۋزىيەتنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، ئۈچەينىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاشقا پايدىلىق.

قان شېكىرىنى تەڭشەش : تاتلىقياڭيۇنىڭ تۆۋەن قەنتلىك قەنت كۆرسەتكۈچى قان شېكىرىنى كونترول قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ، دىيابېت بىمارلىرى ۋە قان شېكىرىنى كونترول قىلىشقا ئېھتىياجلىق كىشىلەر توپىغا ماس كېلىدۇ.

مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشى

تاتلىق ياڭيۇ نۇرغۇن مەدەنىيەت ئىچىدە مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ. جۇڭگودا تاتلىقياڭيۇ بىر خىل ئەنئەنىۋى ئاشلىق زىرائىتى بولۇپ، ئاساسلىق يېمەكلىك ياكى پېچىنە – پىرەنىكلەردە كەڭ كۆلەمدە ئىشلىتىلىدۇ. ياپونىيەدە تاتلىقياڭيۇ ( «» دەپ ئاتىلىدۇ ) دائىم تاتلىق – تۈرۈم ۋە ئۇششاق – چۈششەك يېمەكلىك ياساشقا ئىشلىتىلىدۇ. ئامېرىكىدا تاتلىق ياڭيۇ تۈرمىلى مىننەتدارلىق بايرىمىدىكى تاماق ئۈستىلىدىكى كىلاسسىك تاتلىق تۈرۈملەرنىڭ بىرى.

تاتلىق بەرەڭگىنىڭ مەھسۇلات مىقدارى يۇقىرى، ئۇيغۇنلىشىشچانلىقى كۈچلۈك، ئوزۇقلۇق قىممىتى يۇقىرى بولۇپ، ئۇنى يەر شارى مىقياسىدا كەڭ ئالقىشقا ئېرىشتۈرگەن، ئۇ كۈندىلىك يېمەك ئىچمەكتىكى مۇھىم يېمەكلىك ماتېرىيالى بولۇپلا قالماستىن، يەنە ئاشلىق بىخەتەرلىكى مەسىلىسىگە تاقابىل تۇرۇشتىكى مۇھىم زىرائەتلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.