ھايمانتۇس ، ئوت ئەجدىھا مېۋىسى ( ئىلمىي نامى:Hylocereus undatus ياكى Hylocereus polyrhizus ) قىزىل ئەجدىھا مېۋىسى ياكى كاكتۇس مېۋىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ كاكتۇس ئائىلىسىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈكنىڭ مېۋىسى بولۇپ، ئەسلىدە ئوتتۇرا ئامېرىكا رايونىدىن چىقىدۇ، مەسىلەن، مېكسىكا ۋە ئوتتۇرا ئامېرىكا قىتئەسىدىكى تىروپىك بەلباغ يامغۇرلۇق ئورمىنىدىن چىقىدۇ. بۈگۈنكى كۈندە ھايمانتۇس يەر شارىنىڭ تروپىك بەلباغ ۋە سۇبتروپىك بەلباغ رايونلىرىدا، بولۇپمۇ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا ۋە جۇڭگو قاتارلىق جايلاردا كەڭ كۆلەمدە ئۆستۈرۈلۈۋاتىدۇ.
ئۇيغۇرچە / Uyghurche : ھايمانتۇس
ئىنگىلىزچە / English : Dragon Fruit
تۈركچە / Türkçe : Ejder meyvesi
خەنزۇچە / 汉语 : 火龙果
ئالاھىدىلىكى ۋە سورتى
ھايمانتۇسنىڭ مېۋە پوستى ئوچۇق بولۇپ، ئادەتتە قىزىل ياكى سېرىق رەڭدە بولىدۇ، ئۆزگىچە يېشىل قاسراقچىلىرى بولىدۇ، سىرتقى كۆرۈنۈشى يالقۇنغا ئوخشايدۇ، شۇڭا «ئوت ئەجدىھا مېۋىسى» دەپ ئاتالغان. مېۋە ئېتى ئاق، قىزىل ياكى بېغىر رەڭ بولسىمۇ بولىدۇ، ئىچكى قىسمى ئۇششاق قارا رەڭلىك ئۇرۇقلار بىلەن قاپلانغان. ھايمانتۇس مېۋە ئېتىنىڭ رەڭگىگە ئاساسەن ئىككى چوڭ تۈرگە بۆلۈنىدۇ:
ئاق ئەتلىك ھايمانتۇس ( ئاق مېۋە ئېتى ،ئىلمىي نامى Hylocereus undatus )
قىزىل ئەتلىك ھايمانتۇس ( قىزىل مېۋە ئېتى ،ئىلمىي نامى Hylocereus polyrhizus )
ئوت ئەجدىھا مېۋىسىنىڭ تەمى تاتلىق، سەل چۈچۈمەل، سۈپىتى يۇمشاق، شىرنىلىك، سۇ تەركىبى ناھايىتى يۇقىرى.
ئوزۇقلۇق قىممىتى
ھايمانتۇس ئىسسىقلىق مىقدارى تۆۋەن، يۇقىرى تالالىق مېۋە بولۇپ، تەركىبىدە كۆپ خىل ۋىتامىن ۋە مىنېرال ماددىلار بار، بولۇپمۇ ۋىتامىن C ،B مىللىتىنىڭ ۋىتامىن، ماگنىي، كالتسىي، تۆمۈر ۋە فوسفور بار. ئۇنىڭ تەركىبىدە يەنە سىئانىدىن ۋە كاروتېنوئىد قاتارلىق ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرغۇچى ماددىلار مول بولۇپ، بەدەندىكى ئەركىن رادىكاللارغا قارشى تۇرۇپ، قېرىشنى كېچىكتۈرۈپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى كۈچەيتىدۇ. ھايمانتۇس تەركىبىدىكى تالا مىقدارى بىر قەدەر يۇقىرى بولۇپ، ھەزىم قىلىشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ئۈچەينىڭ ساغلاملىقىنى ياخشىلايدۇ.
ھايمانتۇسنىڭ ئاساسلىق ئوزۇقلۇق قىممىتى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرىدۇ : ھايمانتۇس تەركىبىدىكى ۋىتامىن C ۋە ئوكسىدلىنىشقا قارشى رېئاكتىپلار ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ ئىقتىدارىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشكە پايدىلىق بولۇپ، زۇكام ۋە باشقا كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
ھەزىم قىلىشنى ئىلگىرى سۈرۈش : ھايمانتۇس مول يېمەكلىك تالاسى ئۈچەينىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاشقا پايدىلىق بولۇپ، قەۋزىيەتنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
قان شېكىرىنى تەڭشەش : ھايمانتۇسنىڭ تۆۋەن قەنتلىك كۆرسەتكۈچى دىيابېت كېسىلى بىمارلىرىغا پايدىلىق بولۇپ، قان شېكىرىنى تۇراقلاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش ۋە ھۆسن تۈزەش : ھايمانتۇس ئوكسىدلىنىشقا قارشى تەركىبى ئەركىن رادىكاللارنىڭ زىيانغا ئۇچرىشىنى ئازايتىدۇ، تېرىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداشقا، قورۇق ۋە باشقا قېرىش ئالامەتلىرىنى ئازايتىشقا پايدىلىق.
ئىستېمال قىلىش ئۇسۇلى
ھايمانتۇسنى بىۋاسىتە يېرىپ يېيىشكە بولىدۇ، مېۋە ئېتىنى كولاپ چىقارغىلى بولىدۇ. ئۇ دائىم مېۋە سالاتىنىڭ تەركىبى قىلىنىدۇ ياكى مېۋە شەربىتى، مۇز قۇم ۋە تاتلىق تۈرۈم ياساشقا ئىشلىتىلىدۇ. ھايمانتۇس تاتلىق، شىرنىلىك بولغاچقا كەڭ ئالقىشقا ئېرىشكەن، بولۇپمۇ پىژغىرىم ئىسسىق ياز پەسلىدە، ئۇ بىر خىل سالقىن، ئىسسىق ئۆتۈپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان ياخشى مېۋە دەپ قارىلىدۇ.
مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشى
ھايمانتۇس ئەسلىي ماكانى ئوتتۇرا ئامېرىكا قىتئەسىدە كەڭ كۆلەمدە ئىستېمال قىلىنىدۇ، لېكىن ئۇ ئاسىيا دۆلەتلىرىدە بولۇپمۇ ۋيېتنام، تايلاند ۋە جۇڭگونىڭ جەنۇبىدا تېخىمۇ قارشى ئېلىنىدۇ. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، ساغلام يېمەك – ئىچمەك ئىدىيەسىنىڭ ئومۇملىشىشىغا ئەگىشىپ، ئوت ئەجدىھا مېۋىسى مول ئوزۇقلۇق قىممىتى ۋە ئۆزگىچە سىرتقى شەكلى بىلەن تەدرىجىي ھالدا دۇنيا ساغلام يېمەكلىك بازىرىدىكى بازىرى ئىتتىك مېۋىلەرنىڭ بىرىگە ئايلاندى.
ھايمانتۇس كۈندىلىك يېمەك – ئىچمەكلەردە قارشى ئېلىنىپلا قالماي، يەنە سىرتقى كۆرۈنۈشىنىڭ چىرايلىق بولۇشى بىلەن ھەر خىل يېمەك – ئىچمەك بېزەكچىلىكى ۋە ئىجادىي تائاملاردا ئىشلىتىلىدۇ.
ھايمانتۇس تۇرمۇشىمىزدا دائىم يەيدىغان مېۋە بولۇپ، ئۇنىڭ تەركىبىدە كۆپ مىقداردا يېمەكلىك تالاسى بار، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىسسىقلىق مىقدارى بىر قەدەر تۆۋەن، ئاشقازان ئۈچەينىڭ لۆمۈلدىشىنى تېزلىتىپ، قەۋزىيەتنى پەسەيتىدۇ. لېكىن ھايمانتۇسنىڭ تەبىئىيىتى سوغۇق، كۆپ يېسە بەدەننى سوغۇق قاپلاپ كېتىشى مۇمكىن، ئاياللار ئەگەر ھايمانتۇسنى كۆپ ئىستېمال قىلسا، بالىياتقۇنىڭ ساغلاملىقىغا تەسىر يېتىپ، بالىياتقۇنىڭ سوغۇق بولۇشىنى ئېغىرلاشتۇرۇۋېتىدۇ.
