گىلەم بىر خىل يەر يۈزىنى يېپىش ۋە بېزەشكە ئىشلىتىلىدىغان توقۇلما بۇيۇم بولۇپ، ئادەتتە تەبىئىي ياكى بىرىكمە تالادىن ياسىلىدۇ. ئۇلار راھەت، ئىسسىقلىق ساقلاش ۋە ئاۋاز توسۇش ئۈنۈمى بىلەن تەمىنلەيدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە ئۆي ئىچى بېزەكچىلىكىنىڭ بىر قىسمى بولالايدۇ.
گىلەمنىڭ باشقا ئاتىلىشى بەلكىم سېلىنچا، يۇڭ ئەدىيال قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى مۇمكىن، لېكىن بۇ ئاتالغۇلار بەزى ئەھۋاللاردا ئوخشاش بولماسلىقى مۇمكىن.
گىلەمنىڭ ئالاھىدىلىكى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
ئازادىلىك : گىلەم يۇمشاق سىرتقى يۈز بىلەن تەمىنلەپ، كىشىلەرنى راھەت ۋە ئازادە ھېس قىلدۇرىدۇ.
ئىسسىقلىق ساقلاشچانلىقى : گىلەم يەر يۈزىنىڭ تېمپېراتۇرىسىنى ساقلاپ، ئىسسىقلىقنىڭ زىيانغا ئۇچرىشىنى ئازايتىپ، ئىسسىقلىق ساقلاش ئۈنۈمى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
ئاۋاز توسۇش ئۈنۈمى : گىلەم ئاۋازنى سۈمۈرۈپ، شاۋقۇننىڭ تارقىلىشىنى ئازايتىپ، ئۆي ئىچىنىڭ جىمجىتلىقىنى ئاشۇرىدۇ.
بېزەش خۇسۇسىيىتى : گىلەمنى ئۆي ئىچى بېزەكچىلىكىنىڭ بىر قىسمى قىلىپ، كۆركەملىكى ۋە خاسلىقىنى ئاشۇرۇشقا بولىدۇ.
بىخەتەرلىك : گىلەم تېيىلىپ كېتىش خەۋپىنى ئازايتىپ، تېخىمۇ بىخەتەر بولغان پىيادە مېڭىش يۈزى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
چىدامچانلىق : گىلەمنىڭ ئىشلىتىلىش ئۆمرى ئادەتتە بىر قەدەر ئۇزۇن بولۇپ، ئۇزۇن ۋاقىت ئىشلىتىش ۋە ئۇپراشقا بەرداشلىق بېرەلەيدۇ.
ئۇيغۇرلارنىڭ گىلەم توقۇش ھۈنىرى ئۇيغۇر رايونىنىڭ ئەنئەنىۋى قول ھۈنەر سەنئىتى بولۇپ، ئۇزاق تارىخقا ۋە ئۆزگىچە ياساش ھۈنەر سەنىتىگە ئىگە. گىلەمنىڭ تۈرى كۆپ خىل بولۇپ، ئاساسلىقى ماتېرىيال سۈپىتى، ھۈنەر – سەنئەت تۈرى، بېزەك تۈرى قاتارلىقلارغا بۆلۈنىدۇ.
ئۇيغۇرلارنىڭ گىلەم توقۇش ھۈنىرى:
1. تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشى :
ئۇيغۇرلارنىڭ گىلەم توقۇش ھۈنىرى لوپ ناھىيەسىنىڭ ئەنئەنىۋى قول ھۈنەرۋەنچىلىك ھۈنىرى بولۇپ، دۆلەت دەرىجىلىك غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرى قاتارىغا كىرگۈزۈلگەن. بۇ خىل ھۈنەر خوتەن رايونىدا ئۇزۇن ئەسىرلەر تارىخقا ئىگە.
2. ھۈنەر – سەنئەت ئالاھىدىلىكى :
ئۇيغۇر گىلىمى بىر خىل كۈندىلىك تۇرمۇش بۇيۇمى بولۇپلا قالماستىن، بەلكى بىر خىل سەنئەت بۇيۇمى. ئۇنىڭغا رەسساملىق، نەققاشلىق، توقۇمىچىلىق، كەشتىچىلىك، بوياقچىلىق قاتارلىق كۆپ خىل قول ھۈنەرۋەنچىلىك بىر گەۋدە قىلىنغان بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ قويۇق يەرلىك ئۆرپ – ئادىتى ۋە مىللىي ئالاھىدىلىكى نامايان قىلىنغان.
3. گىلەم ماتېرىيالى :
ئۇيغۇر گىلەملىرىگە ئاساسلىقى قوي يۇڭى خام ئەشيا قىلىنىدۇ. شىنجاڭ رايونىدىن چىقىدىغان قوي يۇڭى تالاسى ئۇزۇن، تارتىش كۈچى چوڭ، ئېلاستىكىلىقى ياخشى بولۇپ، گىلەم توقۇشنىڭ ئەلا سۈپەتلىك خام ئەشياسى ھېسابلىنىدۇ.
4. ياساش جەريانى :
گىلەم ياساش نەقىش لايىھەلەش، يۇڭ يىپ بوياش، ئۆرۈش – ئارقاق يىپلىرىنى رەتلەش، توقۇش ۋە كېيىنكى باسقۇچلۇق بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق كۆپ خىل مۇرەككەپ باسقۇچلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ھەر بىر ھالقىدا كۆڭۈل قويۇپ مەشغۇلات قىلىشقا توغرا كېلىدۇ، بولۇپمۇ بوياش ۋە توقۇش يۇقىرى ماھارەت ۋە مول تەجرىبىگە موھتاج.
5. مەدەنىيەت ئەھمىيىتى :
ئۇيغۇر گىلىمى تۇرمۇش بۇيۇمى بولۇپلا قالماي، يەنە مول مەدەنىيەت ئىچكى خاس مەزمۇنىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. ئۇنىڭ نەقىشلىرى كۆپ ھاللاردا بەخت – سائادەتنىڭ سىمۋولى بولۇپ، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئېستېتىك قىزىقىشى ۋە تۇرمۇش پەلسەپىسىنى ئەكس ئەتتۈرگەن.
گىلەمنىڭ تۈرلىرى
1. ماتېرىيال سۈپىتى تۈرلىرى :
ساپ يۇڭ گىلەم، ئارىلاشما توقۇلما گىلەم، خىمىيەۋى تالالىق گىلەم، سۇلياۋ گىلەم قاتارلىقلار. بۇنىڭ ئىچىدە ساپ يۇڭ گىلەم تەبىئىي ماتېرىيالى ۋە ئەلا ئىشلىتىلىش ئىقتىدارى بىلەن كىشىلەرنىڭ ياقتۇرۇشىغا ئېرىشكەن، لېكىن باھاسى بىر قەدەر يۇقىرى، ئاسراشمۇ بىر قەدەر قىيىن.
2. ھۈنەر – سەنئەت تۈرلىرى :
قولدا توقۇلغان گىلەم تىۋىتلىق گىلەم، تۈز يوللۇق گىلەم، دەستىلىك تىۋىتلىق گىلەم قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، ماشىنىدا توقۇلغان گىلەم ماشىنا بىلەن ئىشلەپچىقىرىلىدۇ، ھۈنەر – سەنئەت قىممىتى ۋە يىغىپ ساقلاش قىممىتى ئوخشاش بولمايدۇ، سانى قانچە يۇقىرى بولغان گىلەمنىڭ ھۈنەر – سەنئىتى شۇنچە نەپىس، دەرىجىسى شۇنچە يۇقىرى بولىدۇ.
3. بېزەك تۈرلىرى :
ئىشلىتىلىش ئورنىغا ئاساسەن گىلەم، كاڭ گىلىمى، تام گىلىمى، ئىبادەت گىلىمى قاتارلىقلارغا بۆلۈنىدۇ، ئوخشاش بولمىغان بېزەش مەقسىتى گىلەمنىڭ چوڭ – كىچىكلىكى، نەقىشى ۋە ماتېرىيال سۈپىتىنى بەلگىلەيدۇ.
4. ئۇسلۇب ئېقىمى :
ياساش ماتېرىيالىغا ئاساسەن يەنە ساپ يىپەك گىلەم، قوي يۇڭى گىلىمى قاتارلىقلارغا ئايرىشقا بولىدۇ، ئوخشاش بولمىغان رايون ۋە مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشىدە ئىشلەپچىقىرىلغان گىلەمنىڭ ئۇسلۇبى ئۆزگىچە بولۇپ، كۆپ خىل مەدەنىيەت ئالاھىدىلىكىنى نامايان قىلىدۇ.
