سۈت ئەمگۈچى ھايۋانلار

يولۋاس — مۈشۈك ئائىلىسىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ كۈچلۈك يىرتقۇچ ھايۋان بولۇپ، ئاسىيا قىتئەسىگە خاس تۈردۇر. ئۇ ئۆزىنىڭ ھەيۋەتلىك تاشقى كۆرۈنۈشى، كۈچلۈك مۇسكۇللىرى ۋە ئۆزگىچە سىزىقچىلىرى بىلەن تونۇلغان. تەبىئەت دۇنياسىدا ئۇ يېمەكلىك زەنجىرىنىڭ ئەڭ چوققىسىدا تۇرىدىغان ئەڭ كۈچلۈك يىرتقۇچ (Apex Predator) ھېسابلىنىدۇ. يولۋاسلار كۆپىنچە «ئورمان شاھى» دەپ تەرىپلىنىدۇ ۋە نۇرغۇنلىغان خەلقلەرنىڭ (جۈملىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ) ئەپسانە-رىۋايەتلىرىدە كۈچ، قۇدرەت ۋە باتۇرلۇقنىڭ سىمۋولى قىلىپ تەسۋىرلىنىدۇ.

شىر — مۈشۈك ئائىلىسىدىكى ئەڭ قۇدرەتلىك ۋە ھەيۋەتلىك ھايۋانلارنىڭ بىرى بولۇپ، تارىختىن بۇيان ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىدە «ھايۋاناتلار پادىشاھى» دەپ تەرىپلىنىپ كەلگەن. ئۇ ئۆزىنىڭ ھەيۋەتلىك تاشقى كۆرۈنۈشى، كۈچلۈك مۇسكۇللىرى ۋە ئۆزگىچە ئىجتىمائىي تۇرمۇش شەكلى بىلەن داڭلىق. شىرلار ئادەتتە ئافرىقا قىتئەسىدىكى كەڭ ئوتلاقلاردا ۋە ھىندىستاننىڭ مەلۇم رايونلىرىدا ياشايدۇ. ئۇلار كۈچ-قۇدرەت، ھۆكۈمرانلىق ۋە باتۇرلۇقنىڭ سىمۋولى سۈپىتىدە دۆلەت گېربلىرىدىن تارتىپ، ئەدەبىيات-سەنئەت ئەسەرلىرىگىچە كەڭ ئورۇن ئالغان.

بېگېموت قۇرۇقلۇقتا ياشايدىغان سۈت ئەمگۈچى ھايۋانلار ئىچىدە، پىل ۋە كەركىداندىن قالسىلا ئۈچىنچى چوڭ ھايۋان ھېسابلىنىدۇ. گەرچە تاشقى كۆرۈنۈشى يوغان، ھەرىكىتى ئاستا كۆرۈنسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇ ئىنتايىن خەتەرلىك ۋە ھەرىكىتى چاققان ھايۋاندۇر. بېگېموتلار ئاساسەن ئافرىقا قىتئەسىدىكى دەريا ۋە كۆللەردە ياشايدىغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھاياتى سۇ بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. «يېرىم سۇدا ياشايدىغان» (Semi-aquatic) بۇ ھايۋانلار كۈندۈزى سۇ ئىچىدە سالقىنداپ، كېچىسى قۇرۇقلۇققا چىقىپ ئوزۇقلىنىدۇ. گەرچە ئۇلار ئوتخور بولسىمۇ، ئۆزىنى قوغداش ئىقتىدارى ئىنتايىن كۈچلۈك بولۇپ، ياۋايى تەبىئەتتىكى ئەڭ ۋەھشىي ھايۋانلارنىڭ بىرى دەپ قارىلىدۇ.

زىراپە – قۇرۇقلۇقتا ياشايدىغان ھايۋانلار ئىچىدىكى بويى ئەڭ ئېگىز سۈت ئەمگۈچى ھايۋان بولۇپ، ئاساسلىقى ئافرىقا قىتئەسىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان جانلىقلارنىڭ بىرىدۇر. ئۇ ئۆزىنىڭ ئاجايىپ ئۇزۇن بوينى، ئىنچىكە پۇتلىرى ۋە بەدىنىدىكى ئۆزگىچە «كەشتىلەنگەن» گۈللىرى بىلەن مەشھۇر. تەبىئەت دۇنياسىدا زىراپىلەر «ئوتلاق كۈزەتچىلىرى» دەپمۇ تەرىپلىنىدۇ، چۈنكى ئۇلار ئېگىز بويى ئارقىلىق يىراقتىكى يىرتقۇچلارنى ھەممىدىن بۇرۇن بايقاش ئىقتىدارىغا ئىگە.

پىل — ھازىر يەر شارىدىكى قۇرۇقلۇقتا ياشاۋاتقان ئەڭ چوڭ سۈت ئەمگۈچى ھايۋان بولۇپ، ئۇلارنىڭ غايەت زور گەۋدىسى، ئۇزۇن تۇمشۇقى ۋە يوغان قۇلاقلىرى ئۇلارنى باشقا ھايۋانلاردىن پەرقلىەندۈرۈپ تۇرىدۇ. پىللار ناھايىتى ئەقىللىق، ئىجتىمائىي ھايۋانلار بولۇپ، كۈچلۈك ئەستە تۇتۇش قابىلىيىتى ۋە ئائىلە رىشتىسى بىلەن داڭلىق. ئۇلار ئېكولوگىيەلىك سىستېمىدا ناھايىتى مۇھىم رول ئوينايدىغان بولۇپ، ئورمان ۋە ئوتلاق ئېكولوگىيەسىنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشتا «ئىنژېنېر» لىق رولىنى ئۆتەيدۇ. بۈگۈنكى كۈندە پىللار ئاساسلىقى ئافرىقا ۋە ئاسىيا قىتئەسىدە تارقالغان بولۇپ، تەبىئەت دۇنياسىنىڭ ئەڭ ھەيۋەتلىك سىمۋوللىرىدىن بىرى ھېسابلىنىدۇ.

ئاغمىخان (Weasel) ھەققىدە بىلىملەرنى ھەمبەھىرلەندۇق. ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى، ياشاش ئادىتى، رىۋايەتلەردىكى ئوبرازى ۋە ئىنسانلار بىلەن بولغان مۇرەككەپ مۇناسىۋىتى قاتارلىقلارنى بۇ يەردىن تەپسىلىي كۆرۈپ بېقىڭ.

سېسىق كۈزەن بەدەن شەكلى ئۆي مۈشۈكىگە ئوخشاپ كېتىدۇ، تېنىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 05 ~ 06 سانتىمېتىر، ئېغىرلىقى 09 ~ 2.4 كىلوگرام، ئەركىكى چىشىسىدىن سەل چوڭ. بېشى، قۇلىقى، كۆزى كىچىك؛ تۆت پۇتى قىسقا، ئالدى پۇت تىرنىقى ئۇزۇن، ئارقا پۇت تىرنىقى قىسقا، قۇيرۇقى ئۇزۇن ھەم چوتكىسىمان.

قوتاز سۈت ئەمگۈچى ھايۋانلار سىنىپى، جۈپ تۇياقلىقلار تەرتىپى (Artiodactyla)، كالىلار ئائىلىسى (Bovidae)، كالىسىمانلار ئۇرۇقى (Bovinae) ۋە كالا جىنسى (Bos) ئىچىدىكى بىر تۈردۇر. ئىلمىي نامى Bos grunniens (ئۆي قوتازلىرى) ۋە Bos mutus (ياۋايى قوتازلار) بولۇپ، كالىلارنىڭ بىر تۈرىدۇر.

كىرپە كىرپىلەر ئائىلىسى ( Erinaceidae ) گە تەۋە بولغان ھايۋان بولۇپ، دۇنيانىڭ كۆپلىگەن جايلىرىدا، بولۇپمۇ ياۋروپا، ئاسىيا ۋە ئافرىقىدا كەڭ تارقالغان. ھازىرغىچە كىرپىنىڭ 17 تۈرى بايقالغان بولۇپ، ئۇلار ئارىسىدا ئەڭ كۆپ تەتقىق قىلىنغىنى ياۋروپا كىرپىسى (European hedgehog) ھېسابلىنىدۇ.