24 سائەت

ئاپېلسىن بىر خىل ئىنتايىن كۆپ ئۇچرايدىغان مېۋە، ئاپېلسىن تۈرىگە تەۋە. ئۇنىڭ ئىلمىي نامى Citrus reticulata بولۇپ ،ئەسلىدە شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيادىن چىقاتتى ،ھازىر دۇنيانىڭ نۇرغۇن جايلىرىدا ئۆستۈرۈلىدۇ.

گۈللەرنىڭ بىر تۈرى

تىبابەتتە ئىشلىتىلىدىغان ئۆسۈملۈك يىلتىزى. پويرارىيە يىلتىزى ( ئىلمىي نامى:Pueraria lobata ) پويرارىيە يىلتىزى پېلىكى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، پۇرچاق ئائىلىسىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئەسلىي ماكانى جۇڭگو ۋە ياپونىيە. ئۇ ئاساسلىقى يىلتىز قىسمىدىكى تۈگۈنەك غول قىسمىنى جۇڭيى دورا ماتېرىياللىرى ياكى يېمەكلىك خام ئەشياسى قىلىپ ئىشلىتىدۇ. پويرارىيە يىلتىزى جۇڭگو تېبابىتىدە ئۇزاق ئىشلىتىلىش تارىخىغا ئىگە بولۇپ، كۆپ خىل كېسەللىكلەرنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ، مەسىلەن، باش ئاغرىش، بويۇن قېتىپ قېلىش ۋە قىزىش قاتارلىقلار.

پالەك ( ئىلمىي نامى:Spinacia oleracea ) بىر خىل ئوزۇقلۇق تەركىبى مول بولغان يوپۇرماقلىق كۆكتات تۈرىدىكى كۆكتات بولۇپ، لويلا ئائىلىسىگە تەۋە. ئەسلىدە ئوتتۇرا شەرق ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدىن چىقىدىغان بولۇپ، ھازىر پۈتۈن يەر شارى مىقياسىدا كەڭ كۆلەمدە تېرىلىۋاتىدۇ. پالەك مول ئوزۇقلۇق تەركىبى ۋە سالامەتلىككە كۆپ خىل پايدىسى بولغاچقا، نۇرغۇن يېمەك - ئىچمەكلەردە دائىم ئۇچرايدىغان كۆكتاتقا ئايلانغان.

تۇخۇم ( ھايۋانات تۇخۇمى ) قۇشلار، ئۆمىلىگۈچى ھايۋانلار، قوش ماكانلىق ھايۋانلار ۋە بېلىق قاتارلىق ھايۋانلار تۇغقان تۇخۇمسىمان جانلىقلار بولۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغىنى ھەم ئىنسانلار كەڭ دائىرىدە ئىستېمال قىلىدىغىنى توخو تۇخۇمىدۇر. تۇخۇم بىر خىل ئوزۇقلۇق تەركىبى مول يېمەكلىك بولۇپ، يۇقىرى سۈپەتلىك ئاقسىل، ۋىتامىن ۋە مىنېرال ماددىلارغا ئىگە، تاماق ئېتىش ۋە يېمەك - ئىچمەكتە كەڭ كۆلەمدە ئىشلىتىلىدۇ.

يۇمغاقسۈت ( ئىلمىي نامى:Coriandrum sativum ) كۈنلۈكسىمان گۈللۈكلەر ئائىلىسىدىكى سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئەسلىي ئوتتۇرا دېڭىز قىرغىقى ۋە ئوتتۇرا شەرق رايونىدىن چىقىدۇ، ھازىر پۈتۈن يەر شارىدا كەڭ كۆلەمدە تېرىلىۋاتىدۇ. يۇمغاقسۈتنىڭ يوپۇرمىقى، غولى، يىلتىزى ۋە ئۇرۇقىنى ئىستېمال قىلىشقا بولىدۇ، ئۆزگىچە خۇش پۇراق ۋە تەمگە ئىگە. ئۇ نۇرغۇن قورۇمىلارنىڭ دائىم ئىشلىتىلىدىغان خۇرۇچى، بولۇپمۇ ئاسىيا، جەنۇبىي ئامېرىكا ۋە ئوتتۇرا دېڭىز دۆلەتلىرىنىڭ يېمەك - ئىچمەك مەدەنىيىتىدە مۇھىم ئورۇننى ئىگىلەيدۇ.

دولانا ( ئىلمىي نامى:Crataegus pinnatifida ) يەنە تاغ قىزىلى ياكى قىزىل مېۋە دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ ئازغان ئائىلىسى دولانا ئۇرۇقدىشىدىكى ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئاساسلىقى جۇڭگو، كورىيە، ياپونىيە ۋە ياۋروپاغا تارقالغان. دولانا مېۋىسى يۇمىلاق شەكىللىك بولۇپ، پىشقاندا ئادەتتە قىزىل ياكى تۇتۇق قىزىل رەڭدە بولىدۇ، تەمى چۈچۈمەل، تاتلىق بولۇپ، خام يېيىشكىمۇ، دورىغا ئىشلىتىشكىمۇ بولىدىغان مېۋە. دولانا جۇڭگونىڭ دورا بىلەن يېمەكلىكنىڭ مەنبەداشلىق مەدەنىيىتىدە مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ، ئۇ ھەم ئەنئەنىۋى يېمەكلىك ماتېرىيالى، ھەم دائىم ئۇچرايدىغان جۇڭيى دورا ماتېرىيالى.

ئەبنۇس ( ئىلمىي نامى:Diospyros kaki ) يەنە ھالۋابىدىت دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ئەبنۇس دەرىخى ئائىلىسىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈكنىڭ مېۋىسى بولۇپ، ئەسلىي ماكانى جۇڭگو ، 2000 يىلدىن ئارتۇق ئۆستۈرۈش تارىخىغا ئىگە. ھالۋابىدىتنىڭ رەڭگى كۆپىنچە قىزغۇچ سېرىق ياكى قىزىل رەڭدە بولۇپ، شەكلى ياپىلاق يۇمىلاق ياكى يۈرەك شەكلىدە بولىدۇ، پىشقاندا ئېتى يۇمشاق، سىلىق، تەمى تاتلىق بولىدۇ. ئۇ كۈز ۋە قىش پەسلىدە كۆپ ئۇچرايدىغان مېۋىلەرنىڭ بىرى، ئاسىيادىكى نۇرغۇن دۆلەتلەردە، بولۇپمۇ جۇڭگو، ياپونىيە ۋە كورىيەدە ھالۋابىدىت مۇھىم يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ۋە يېمەك - ئىچمەك مەدەنىيىتىنىڭ بىر قىسمى.

ھايمانتۇس تۇرمۇشىمىزدا دائىم يەيدىغان مېۋە بولۇپ، ئۇنىڭ تەركىبىدە كۆپ مىقداردا يېمەكلىك تالاسى بار، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىسسىقلىق مىقدارى بىر قەدەر تۆۋەن، ئاشقازان ئۈچەينىڭ لۆمۈلدىشىنى تېزلىتىپ، قەۋزىيەتنى پەسەيتىدۇ. لېكىن ھايمانتۇسنىڭ تەبىئىيىتى سوغۇق، كۆپ يېسە بەدەننى سوغۇق قاپلاپ كېتىشى مۇمكىن، ئاياللار ئەگەر ھايمانتۇسنى كۆپ ئىستېمال قىلسا، بالىياتقۇنىڭ ساغلاملىقىغا تەسىر يېتىپ، بالىياتقۇنىڭ سوغۇق بولۇشىنى ئېغىرلاشتۇرۇۋېتىدۇ.

تاتلىق بەرەڭگە ( ئىلمىي نامى:Ipomoea batatas ) تاتلىق ياڭيۇ، تاتلىقياڭيۇ دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ يۆگىمەچ گۈل ئائىلىسىدىكى بىر خىل تۈگۈنەك يىلتىزلىق زىرائەت. تاتلىق بەرەڭگىنىڭ ئەسلىي ماكانى جەنۇبىي ئامېرىكا قىتئەسى بولۇپ، كېيىن تەدرىجىي ھالدا دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا تارقالغان، ھازىر يەر شارىدىكى مۇھىم ئاشلىق ۋە ئىقتىسادىي زىرائەتلەرنىڭ بىرىگە ئايلاندى. ئۇنىڭ تۈگۈنەك يىلتىزىدا كراخمال مول، تەمى تاتلىق بولۇپ، نۇرغۇن دۆلەتلەرنىڭ كۈندىلىك يېمەك - ئىچمىكىدىكى ئاساسلىق يېمەكلىكلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

پىچەكگۈل ( ئىلمىي نامى:Dioscorea ) شەنياۋ ياكى خۇئەيشەن دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ بىر خىل پىچەكگۈل ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈكنىڭ يىلتىز غولى بولۇپ، جۇڭگو، ياپونىيە، كورىيە ۋە شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا قاتارلىق رايونلارغا كەڭ تارقالغان. پىچەكگۈلنىڭ سىرتقى پوستى قوڭۇر رەڭلىك ياكى كۈلرەڭ ئاق رەڭلىك، ئىچكى قىسمى ئاق رەڭلىك ياكى سۇس سېرىق رەڭلىك بولۇپ، سۈپىتى سىلىق ھەم يېپىشقاق ھەم سىلىق. ئۇ كۆپ ئۇچرايدىغان يېمەكلىك ماتېرىيالى بولۇپلا قالماي، يەنە جۇڭگو تېبابەتچىلىكى - دورىگەرلىكى ۋە ساقلىقنى ساقلاش ساھەسىدىمۇ كەڭ كۆلەمدە ئىشلىتىلىدۇ.

گىلەم بىر خىل يەر يۈزىنى يېپىش ۋە بېزەشكە ئىشلىتىلىدىغان توقۇلما بۇيۇم بولۇپ، ئادەتتە تەبىئىي ياكى بىرىكمە تالادىن ياسىلىدۇ. ئۇلار راھەت، ئىسسىقلىق ساقلاش ۋە ئاۋاز توسۇش ئۈنۈمى بىلەن تەمىنلەيدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە ئۆي ئىچى بېزەكچىلىكىنىڭ بىر قىسمى بولالايدۇ.

زىناق ئادەم كۈلۈمسىرىگەندە يۈز قىسمىدىكى ئالاھىدە مۇسكۇللارنىڭ تارتىشىشىدىن پەيدا بولغان ئويمان.

كاۋا ( ئىلمىي نامى:Cucurbita moschata ياكى Cucurbita pepo ) قاپاق ئائىلىسىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئەسلىي ماكانى شىمالىي ئامېرىكا قىتەسى، ھازىر دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا كەڭ كۆلەمدە تېرىلىۋاتىدۇ. كاۋا كۆپ خىل شەكلى، رەڭگى ۋە ئىشلىتىلىشى بىلەن ئالقىشقا ئېرىشكەن، كۆپ ئۇچرايدىغان سورتلىرىدىن قىزغۇچ سېرىق، سېرىق ياكى يېشىل رەڭلىك پوستى بار، مېۋە ئېتى يۇمشاق، ئوچۇق قىزغۇچ سېرىق رەڭدە بولىدۇ.

يۇمىلاق گۈرۈچ ( ئىلمىي نامى:Oryza sativa japonica ) شال ئۇرۇقدىشىدىكى بىر خىل ئۆسۈملۈك. ئۇ سوقىچاق گۈرۈچ ( Oryza sativa indica ) بىلەن بىر قاتاردا ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان ئىككى چوڭ شال تۈرى ھېسابلىنىدۇ. يۇمىلاق گۈرۈچنىڭ دانچىلىرى قىسقا، يۇمىلاقراق، سۈپىتى پۇختا، پىشۇرغاندىن كېيىن يۇمشاق يېپىشقاق، يېپىشقاقلىقى بىر قەدەر كۈچلۈك بولۇپ، گۈرۈچ تامىقى، شوۋسى، ئۇماچ قاتارلىق يېمەكلىكلەرنى ياساشقا ماس كېلىدۇ.

تېرىق ( ئىلمىي نامى:Panicum miliaceum )  باشاقلىقلار ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈك بولۇپ، تېرىق تۈرىدىكى زىرائەتكە تەۋە. ئۇ جۇڭگو، ھىندىستان، رۇسىيە قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ ئەنئەنىۋى ئاشلىق زىرائەتلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، نەچچە مىڭ يىللىق تېرىقچىلىق تارىخىغا ئىگە. تېرىقنىڭ ئۇيغۇنلىشىشچانلىقى كۈچلۈك بولۇپ، قۇرغاق، ئۈنۈمسىز تۇپراقتا ئۆسەلەيدۇ، شۇڭا كىلىمات شارائىتى بىر قەدەر ناچار رايونلاردا ئىنتايىن مۇھىم.

يىڭناغۇچ بىر خىل ھاشارات بولۇپ ،بوغۇم پۇتلۇق ھايۋانلار تىپى ،ھاشاراتلار سىنىپى ،يىڭناغۇچلار ئەترىتى ( ئىلمىي نامى:Odonata ) نىڭ بىر ئەزاسى.

چېكەتكە بىر خىل كۆرۈنەرلىك كۆچۈش ئىقتىدارىغا ئىگە ۋە بەزىدە چوڭ كۆلەملىك توپ بولۇپ شەكىللىنىدىغان ھاشارات بولۇپ، تۈز قاناتلىقلار ئەترىتىگە تەۋە.

بۇغا-مارالنىڭ ئومۇمىي ئاتىلىشى

بىر خىل ھايۋان. قۇيرۇق قىسمىدا ئۇزۇن چىرايلىق پەيلىرى بولۇپ، بەزىدە كەڭ ئاچسا ناھايىتى چىرايلىق كۆرۈنۈشنى ھاسىل قىلىدۇ. شۇڭا بۇرۇنقىلار چىرايلىق شەيئىلەرنى، ئاياللارنى توزغا ئوخشىتىدۇ.