خامان دېگەن بۇ سۆز قەدىمكى دەۋردىكى يېزا ئىگىلىك جەمئىيىتىدىن كەلگەن بولۇپ، بۇغداي قاتارلىق دانلىق زىرائەتلەرنىڭ دېنىنى ئايرىش، ئاپتاپقا سېلىپ قۇرۇتۇش ۋە ساقلاشقا ئىشلىتىلىدىغان مەيداننى كۆرسىتىدۇ. خامان يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش سورۇنى بولۇپلا قالماي، دېھقانلارنىڭ ئىجتىمائىي ئالاقىسىدىكى مۇھىم بوشلۇق. بۇ يەردە دېھقانلار زىرائەتلەرنى ئورۇش ۋە بىر تەرەپ قىلىشنى تاماملاپلا قالماي، يەنە ئۇچۇر ئالماشتۇرۇش ۋە تەجرىبىدىن تەڭ بەھرىمەن بولۇپ، مەھەللىنىڭ كۈچنى مۇجەسسەملەش ۋە ئۆزئارا ياردەم بېرىش روھىنى ئىلگىرى سۈرگەن.
ئۇيغۇرچە / Uyghurche : خامانلىق
ئىنگىلىزچە / English : Threshing floor
تۈركچە / Türkçe : Harmanlık
خەنزۇچە / 汉语 : 麦场
خامان زىرائەت دېنىنى ئايرىش، ئاپتاپقا سېلىش ۋە ساقلاشقا ئىشلىتىلىدىغان مەيدان.
1. تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشى : خامان يېزا ئىگىلىك جەمئىيىتىدىن كېلىپ چىققان بولۇپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىنىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ شەكىللەنگەن. خەلق گۇڭشېسى مەزگىلىدە، ھەربىر ئىشلەپچىقىرىش ئەترىتىدە بىر خامان بولۇپ، كوللېكتىپ دېھقانچىلىق پائالىيىتىنىڭ مۇھىم سورۇنى قىلىنغان. ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ، بولۇپمۇ ئىسلاھات ئېلىپ بېرىلغان، ئىشىك ئېچىۋېتىلگەندىن كېيىن، مەھسۇلاتقا بىرلەشتۈرۈپ ئائىلىلەرگە ھۆددىگە بېرىش مەسئۇلىيەت تۈزۈمىنىڭ يولغا قويۇلۇشى بىلەن خامانلار تەدرىجىي ھالدا ھەرقايسى ئائىلىلەرگە تارقىلىپ، كۆلىمى ۋە ئىقتىدارىدىمۇ ئۆزگىرىش بولدى.
2. جۇغراپىيەلىك ئورنى : خامان ئادەتتە كەنت ئەتراپىغا جايلاشقان بولۇپ، كەنت ئاھالىلىرىنىڭ يىغىۋېلىنغاندىن كېيىنكى زىرائەتلەرنى بۇ يەرگە توشۇشىغا قولايلىق. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئوتتىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكى ئۈچۈن، خامان ئەتراپىدا ئادەتتە سۇ مەنبەسى بولىدۇ، مەسىلەن، كۆلچەك ياكى ئېرىق.
3. ئاساسلىق رولى : خامان ئاساسلىقى زىرائەتلەرنى ئاپتاپقا سېلىش، دۆۋىلەپ قويۇش ۋە دان ئايرىشقا ئىشلىتىلىدۇ. بۇ يەردە دانلىق زىرائەتلەرنى چىڭداش، تاللاش قاتارلىق ئىش تەرتىپلىرى ئارقىلىق شاخ – شۇمبىدىن ئاشلىققا ئايلاندۇرۇش تاماملىنىدۇ. دانلىق زىرائەتلەرنى بىر تەرەپ قىلىشتىن باشقا، خامانمۇ كەنت ئاھالىلىرىنىڭ ئىجتىمائىي ئالاقە سورۇنى بولۇپ، كىشىلەر ئەمگەك ئارىلىقىدا ئۇچۇر ئالماشتۇرۇپ، تۇرمۇش تەجرىبىلىرىدىن تەڭ بەھرىمان بولىدۇ.
4. مەدەنىيەت ئەھمىيىتى : خامان يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش سورۇنى بولۇپلا قالماي، يەنە يېزا مەدەنىيىتىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، ئۇنىڭغا دېھقانلارنىڭ يەرگە بولغان تايىنىشى ۋە مىننەتدارلىق ھېسسىياتى مۇجەسسەملەنگەن. يېزا ئىگىلىكىنى زامانىۋىلاشتۇرۇشنىڭ ئىلگىرى سۈرۈلۈشىگە ئەگىشىپ، ئەنئەنىۋى خامانلارنىڭ ئورنىنى تەدرىجىي ماشىنىلاشقان ئۈسكۈنىلەر ئالدى، لېكىن ئۇنىڭ يېزا جەمئىيىتىدىكى مەدەنىيەت قىممىتى ۋە تارىخىي ئەھمىيىتى يەنىلا كىشىلەر تەرىپىدىن قەدىرلەنمەكتە.
5. ھازىرقى زامان ئۆزگىرىشى : گەرچە ئەنئەنىۋى خامانلار كىشىلەرنىڭ نەزىرىدىن تەدرىجىي چۈشۈپ كەتكەن بولسىمۇ، لېكىن بەزى رايونلاردا، بولۇپمۇ چەت تاغلىق رايونلاردىكى يېزىلاردا خامان يەنىلا دېھقانلارنىڭ كۈزلۈك يىغىم پائالىيىتىنىڭ كەم بولسا بولمايدىغان بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ. بەزى جايلاردا خامانلارغا يېڭى ئىقتىدار يۈكلەندى، مەسىلەن، مەدەنىيەت پائالىيەتلىرى ئۆتكۈزۈلىدىغان جاي ئۆتمۈش بىلەن ھازىرنى تۇتاشتۇرىدىغان كۆۋرۈككە ئايلاندى.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، خامان بىر ئاددىي يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش سورۇنى بولۇپلا قالماستىن، ئۇ يەنە مول تارىخىي مەدەنىيەت قىممىتى ۋە ئىجتىمائىي ئەھمىيەتكە ئىگە. دەۋرنىڭ ئۆزگىرىشىگە ئەگىشىپ، خامان ئېلىش شەكلى ۋە ئىقتىدارىدا ئۆزگىرىش بولغان بولۇشى مۇمكىن، لېكىن ئۇنىڭ كىشىلەر قەلبىدىكى ئورنى ۋە ئەسلىمىسى ئۆچمەيدۇ.
