فېليەتون دىگەن نېمە؟
فېليەتون جەمئىيەتتىكى نۇقسان ۋە سەلبىي ھادىسىلەرنى كۈلدۈرگى، كىنايىلىك ۋە ئۆتكۈر تىل بىلەن تەنقىد قىلىدىغان ئەدەبىي ژانىر. بۇ ئاتالغۇ ئەسلىدە فرانسۇزچىدىن كەلگەن بولۇپ، كېيىن رۇس ۋە باشقا تىللارغا تارقالغان.
ئۇيغۇر تىلى ئىزاھلىق لۇغىتىكى چۈشەندۈرۈلۈشى:
فېليەتون[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[تىل تەۋەلىكى:]］رۇسچە＞فرانسوزچە［[كەسىپ تۈرى:]＞ئەدەبىيات＜[يەشمىسى:] كۈندىلىك تۇرمۇشتا يۈز بەرگەن سەلبىي ھادىسىلەرنى ئۆتكۈر تىل بىلەن مەسخىرە ۋە تەنقىد قىلىپ يېزىلغان ئاكتۇئال تېمىدىكى تەنقىدىي ماقالە. [ لۇغەت مەنبەسى: ئوكيانۇس خەزىنىسى ]
ئۇيغۇرچە / Uyghurche : فېليەتون
ئىنگىلىزچە / English : Feuilleton
تۈركچە / Türkçe : Fıkra
خەنزۇچە / 汉语 : 小品文
فېليەتوننىڭ يېزىلىش شەكلى
فېليەتون يېزىشنىڭ بىر قانچە مۇھىم قىسىملىرى ۋە ئالاھىدىلىكلىرى بار:
قۇرۇلما ئالاھىدىلىكلىرى
1. باشلىنىش قىسمى: ئوقۇرمەننىڭ دىققىتىنى تارتىدىغان، كۈچلۈك، قىسقا ۋە جەلپ قىلارلىق باشلىنىش. بۇ قىسىمدا كۆپىنچە تەنقىد قىلىنماقچى بولغان ئىجتىمائىي مەسىلە ياكى ھادىسە توغرىسىدا قىسقىچە تونۇشتۇرۇلىدۇ.
2. ئاساسىي قىسىم: بۇ قىسىمدا مۇئەللىپ تەنقىد قىلماقچى بولغان مەسىلىنى تەپسىلىي يورۇتۇپ، مەسخىرە ۋە كىنايىلىك ئۇسلۇب ئارقىلىق تەنقىد قىلىدۇ. بۇ قىسىمدا:
1) رېئال ۋەقەلەرنى بايان قىلىش
2) ھەجۋىي ئوخشىتىشلارنى قوللىنىش
3) كىنايىلىك تەسۋىرلەش
4) پاكىت ۋە مىساللار كەلتۈرۈش
5) چېقىشما سۆزلەرنى ئىشلىتىش
3. ئاخىرلىشىش قىسمى: تەنقىدنىڭ تۈپ مەقسىتىنى يىغىنچاقلاپ، ئوقۇرمەنلەرنى ئويلاندۇرىدىغان، ياكى ئىجتىمائىي مەسىلىنى ھەل قىلىش يولىنى تەكلىپ قىلىدىغان خۇلاسە.
تىل ۋە ئۇسلۇب ئالاھىدىلىكلىرى
كىنايىلىك تىل: فېليەتوننىڭ ئەڭ مۇھىم ئالاھىدىلىكى كىنايىلىك، مەسخىرىلىك تىل ئىشلىتىشتۇر. بۇ ئارقىلىق سەلبىي ھادىسىلەرنىڭ ئەخمىقانىلىقى ۋە ئەپسىزلىكى كۆرسىتىلىدۇ.
يۇمور ۋە چاقچاق: ئەخمىقانە ئىشلارنى كۈلكىلىك بايان قىلىش ئارقىلىق ئوقۇرمەننىڭ دىققىتىنى تارتىدۇ.
ئۆتكۈر ۋە قىسقا جۈملىلەر: فېليەتون ئادەتتە ئۇزۇن-ئۇزۇن، مۇرەككەپ پاراگرافلار ئەمەس، بەلكى قىسقا، ئۆتكۈر جۈملىلەر بىلەن يېزىلىدۇ.
ئوبرازلىق تىل: ئوخشىتىش، مەجازىي ئىپادىلەر، سىمۋول قاتارلىقلارنى كۆپ ئىشلىتىپ، تەسۋىرلەش كۈچىنى ئاشۇرىدۇ.
رېئاللىق ئاساسىدىكى قوشۇمچىلار: رېئال ئەھۋاللارنى ئاساس قىلغان ھالدا، بەزىدە ئۇنىڭغا قوشۇمچە قىلىپ مۇبالىغىلەشتۈرۈش ئارقىلىق مەسىلىنىڭ جىددىيلىكىنى تېخىمۇ گەۋدىلەندۈرىدۇ.
مەزمۇن تاللاش
نۆۋەتتىكى مەسىلىلەر: فېليەتون كۆپىنچە ھالدا ئاكتۇئال، يېڭى مەسىلىلەرنى تەنقىد قىلىدۇ.
ئىجتىمائىي نۇقسانلار: بيۇروكراتلىق، پارىخورلۇق، ئەرزىمەس ئىشلارغا پۇل ئىسراپ قىلىش، ئاممىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان ناچار ئادەتلەر قاتارلىقلار.
شەخسلەرنى ئەمەس، تىپلارنى تەنقىد قىلىش: فېليەتون مەلۇم بىر شەخسنى ئەمەس، بەلكى ئىجتىمائىي تىپلارنى تەنقىد قىلىش ئارقىلىق كەڭرەك مەنىدىكى تەنقىدنى ئىپادىلەيدۇ.
فېليەتون يېزىشتا مۇئەللىپ ھەم جەمئىيەتتىكى مەسىلىلەرنى كۆرۈش، ھەم بۇ مەسىلىلەرنى ئۆتكۈر، كىنايىلىك شەكىلدە يېتكۈزۈش قابىلىيىتى بولۇشى كېرەك. ئەڭ ياخشى فېليەتونلار ئوقۇرمەننى كۈلدۈرۈپ تۇرۇپ، ئىجتىمائىي مەسىلىلەر ئۈستىدە چوڭقۇر ئويلاندۇرىدۇ.
فېليەتوننىڭ ئاساسلىق ئالاھىدىلىكلىرى:
يېڭى ئېقىملىق: كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى ياكى جەمئىيەتتىكى يېڭى مەسىلىلەرنى تېز ئىنكاس قىلىدۇ
تەنقىدىي پوزىتسىيە: سەلبىي ھادىسىلەرنى ئاشكارىلايدۇ ۋە قاتتىق تەنقىد قىلىدۇ
يۇمورلۇق ۋە كىنايىلىك تىل: ئوقۇرمەنلەرنىڭ دىققىتىنى تارتىش ئۈچۈن كۈلدۈرگى ۋە كىنايە ئۇسلۇبىنى قوللىنىدۇ
قىسقىلىق: ئادەتتە قىسقا ۋە ئىخچام بولۇپ، بىر مەسىلە ياكى تېما ئۈستىدە توختىلىدۇ
ھەقىقىي ۋەقەلەرگە ئاساسلىنىدۇ: خىيالىي بولمىغان، رېئال ۋەقەلەرنى ئاساس قىلىدۇ
فېليەتون قانچىلىك ئۇزۇنلۇقتا بولىدۇ؟
فېليەتوننىڭ ئادەتتىكى ئۇزۇنلۇقى 500-1500 سۆز ئارىسىدا بولىدۇ. بۇ تەخمىنەن 1-3 بەتلىك، ياكى گېزىت-ژۇرناللارنىڭ بىر سەھىپىسىنىڭ يېرىمى ياكى بىر سەھىپىسى ئەتراپىدا بولىدۇ.
فېليەتوننىڭ ئۇزۇنلۇقىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان ئامىللار:
نەشر قىلىنىدىغان ۋاسىتە: گېزىت-ژۇرناللاردا بېسىلىدىغان فېليەتونلار ئادەتتە قىسقىراق (500-800 سۆز) بولىدۇ، ئەدەبىي ژۇرناللاردا نەشر قىلىنىدىغانلىرى بىرئاز ئۇزۇنراق (1000-1500 سۆز) بولۇشى مۇمكىن.
تېما مۇرەككەپلىكى: مەسىلىنىڭ مۇرەككەپلىكىگە قاراپ ئۇزۇنلۇقى ئۆزگىرىدۇ. لېكىن فېليەتوننىڭ ئەڭ مۇھىم ئالاھىدىلىكى ئۇنىڭ يىغىنچاق، ئىخچام بولۇشى بولغاچقا، بەك ئۇزۇن بولمايدۇ.
ئوقۇرمەن دىققىتى: فېليەتون ئوقۇرمەنلەرنىڭ دىققىتىنى تارتىشى، ئۇلارنى زېرىكتۈرۈپ قويماسلىقى كېرەك. شۇڭا تەسىرى كۈچلۈك، قىسقا بولغىنى ياخشى.
فېليەتون – ئۇزۇن ماقالە ياكى كىتاب ئەمەس، بەلكى قىسقا، ئۆتكۈر ۋە ئىنكاس خاراكتېرلىك يازما بولۇپ، ئۇنىڭ تەسىرى ئۇزۇنلۇقىدا ئەمەس، بەلكى تىلىنىڭ ئۆتكۈرلۈكى ۋە مەزمۇنىنىڭ ئاكتۇئاللىقىدا.
ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا فېليەتون 20-ئەسىردە تەرەققىي قىلغان بولۇپ، جەمئىيەتتىكى ناچار ئادەتلەر، ئەسكى قىلمىشلار، بيۇروكراتلىق، پارىخورلۇق ۋە باشقا ئىجتىمائىي خىللاپلىقلارنى تەنقىد قىلىشتا كۈچلۈك قورال بولۇپ كەلگەن.
