روزا ھېيت دىگەن نىمە؟ روزا ھېيت قانداق بايرام؟
روزا ھېيت (ئەرەبچە: عيد الفطر) ئىسلام دىنىدىكى ئەڭ مۇھىم بايراملارنىڭ بىرى بولۇپ، رامىزان ئېيىدا بىر ئاي روزا تۇتقاندىن كېيىن شەۋۋال ئېيىنىڭ بىرىنچى كۈنى تەبرىكلىنىدۇ. ئۇيغۇرلار ئۈچۈن، روزا ھېيت پەقەت دىنىي پائالىيەت بولۇپلا قالماستىن، بەلكى مەدەنىيەت، ئەنئەنە ۋە كىملىك بىلەن زىچ باغلانغان مۇھىم ئىجتىمائىي ۋەقەدۇر. بۇ ماقالىدە روزا ھېيتنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى ئەھمىيىتى، تارىخى تەرەققىياتى ۋە بۈگۈنكى كۈندىكى تەبرىكلەش ئادەتلىرى ھەققىدە تەپسىلىي توختىلىمىز.
ئۇيغۇرچە / Uyghurche : روزا ھېيت
ئىنگىلىزچە / English : the Roza festival
تۈركچە / Türkçe : Ramazan bayramı
خەنزۇچە / 汉语 : 开斋节
ئۇيغۇرچە ئىزاھلىق لۇغىتىدىكى چۈشەندۈرۈلۈشى :
روزا
روزا[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[تىل تەۋەلىكى:]］پارىسچە［[يەشمىسى:] ① [كەسىپ تۈرى:]＞دىن＜[يەشمىسى:] رامزان ئېيى داۋامىدا، سۈبھىدىن كۈن پاتقۇچە — پۈتۈن كۈن يېيىش-ئىچىشتىن ئۆزىنى تۇتۇش ئادىتى:[مىسال:] روزا تۇتماق. روزىنى بۇزماق.[يەشمىسى:] ② رامزان ئېيى.
روزا-رامزان
روزا-رامزان[يەشمىسى:] روزا تۇتۇلىدىغان ئاي-كۈنلەر، رامزان مەزگىلى.
(ئۇيغۇرچە ئىزاھلىق لۇغىتى – ئوكيانۇس خەزىنىسى)
روزا ھېيتنىڭ دىنىي ئاساسى
روزا ھېيت ئىسلام دىنىدىكى ئىككى چوڭ ھېيتنىڭ بىرى (يەنە بىرى قۇربان ھېيت) بولۇپ، ئۇ رامىزان ئېيىدا بىر ئاي داۋاملاشقان روزا ئىبادىتىنىڭ تاماملانغانلىقىنى مەقسەت قىلىنىدۇ. ئىسلام كالىندارىدا، روزا ھېيت شەۋۋال ئېيىنىڭ بىرىنچى كۈنىدە بولىدۇ.
ئۇيغۇرلار ئارىسىدا، روزا ھېيت «كىچىك ھېيت» دەپمۇ ئاتىلىدۇ (قۇربان ھېيت «چوڭ ھېيت» دەپ ئاتىلىدۇ). روزا ھېيتنىڭ دىنىي ئەھمىيىتى مۇسۇلمانلارنىڭ:
- ئاللاھقا ئىتائەت قىلىش
- رامىزان ئېيىدا توشقۇزغان روزا پەرزىنى تاماملىغانلىقىنى تەبرىكلەش
- جەمئىيەتنىڭ بارلىق ئەزالىرى ئارىسىدا بىرلىك ۋە باراۋەرلىكنى تەشەببۇس قىلىش
قاتارلىق روھىي پائالىيەتلىرىنى ئىپادىلەيدۇ.
ئۇيغۇر مەدەنىيىتىدىكى روزا ھېيت
تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈش
ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ئىسلام دىنى 10-ئەسىردە كەڭ تارقالغاندىن باشلاپ، روزا ھېيت ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ مۇھىم بىر قىسمىغا ئايلانغان. قەدىمكى ئۇيغۇر يازما ئەسەرلىرىدە، روزا ھېيت بىلەن بايرام قىلىش ھەققىدە نۇرغۇن مەلۇماتلار ساقلانغان. تارىخىي مەنبەلەردە كۆرسىتىلىشىچە، ئۇيغۇرلار ئەسىرلەر بويى روزا ھېيت بايرىمىنى ئۆز مەدەنىيىتىگە سىڭدۈرۈپ، ئۆزگىچە خۇسۇسىيەتلەرنى قوشقان.
مەدەنىيەت كىملىكى سۈپىتىدىكى روزا ھېيت
ئۇيغۇرلار ئۈچۈن روزا ھېيت پەقەت دىنىي ئەھمىيەتكىلا ئىگە بولۇپلا قالماستىن، بەلكى ئۇلارنىڭ مەدەنىي كىملىكىنىڭ مۇھىم بىر قىسمىغا ئايلانغان. بۇ بايرام:
- ئىجتىمائىي بىرلىكنى كۈچەيتىش: روزا ھېيت ئائىلە، دوست-بۇرادەرلەر ۋە پۈتۈن جەمئىيەتنى بىر يەرگە يىغىدۇ.
- ئەنئەنىلەرنى ساقلاش: ھېيتلىق تائاملار، كىيىم-كېچەكلەر ۋە ئادەت-ئەنئەنىلەر ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا يەتكۈزۈلىدۇ.
- ھېسداشلىق ۋە خەير-ساخاۋەت: مەھرۇملار ۋە موھتاجلارغا ياردەم قىلىش روزا ھېيتنىڭ مۇھىم بىر قىسمى.
- ئەخلاقىي قىممەتلەرنى تەرغىب قىلىش: كەچۈرۈم، سەۋر-تاقەت ۋە باشقىلارغا ھۆرمەت قىلىش قاتارلىق ئىجابىي ئەخلاقىي پەزىلەتلەر تەكىتلىنىدۇ.
ئۇيغۇرلاردا روزا ھېيت تەبرىكلەش ئادەتلىرى
ھېيت ئالدى تەييارلىقلىرى
روزا ھېيتتىن بىر نەچچە كۈن ئىلگىرى، ئائىلىلەر بايرامغا تەييارلىق قىلىشقا باشلايدۇ:
- ئۆي تازىلاش ۋە بېزەش: ئۆيلەر ئەستايىدىل تازىلىنىدۇ ۋە بېزىلىدۇ.
- يېڭى كىيىم-كېچەك سېتىۋېلىش: ئەنئەنىۋى ئادەت بويىچە، بولۇپمۇ بالىلار ئۈچۈن يېڭى كىيىم-كېچەكلەر سېتىۋېلىنىدۇ.
- ھېيتلىق تائام تەييارلاش: ئەنئەنىۋى تائاملار، تاتلىق-چۆرىلەر (چەكچەك، سانغزا، بەكمەس، ئەتكەنچۈچۈرە، پوشكال قاتارلىقلار) تەييارلىنىدۇ.
- پىتىر سەدىقىسى: روزا ھېيتتىن ئىلگىرى، ھەر بىر ئائىلە پىتىر سەدىقىسى بېرىدۇ.
ھېيت كۈنىدىكى پائالىيەتلەر
روزا ھېيت كۈنى، ئۇيغۇرلار ئادەتتە تۆۋەندىكى پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بارىدۇ:
- ھېيت نامىزى: ئەرلەر مەسچىتكە بېرىپ ھېيت نامىزى ئوقۇيدۇ.
- ھېيت سالىمى: ھېيت نامىزىدىن كېيىن، ئادەملەر بىر-بىرى بىلەن ساخىپخانلىشىپ، ھېيت مۇبارەك تىلەكلىرىنى يەتكۈزىدۇ.
- ئائىلەۋى زىياپەت: چوڭ ئائىلە يىغىلىشلىرى بولىدۇ، ئەنئەنىۋى تائاملار يېيىلىدۇ.
- چوڭلارنى يوقلاش: ياشلار چوڭلارنى، بولۇپمۇ ئاتا-ئانىلارنى ۋە قېرىنداشلارنى زىيارەت قىلىدۇ.
- سوۋغات ئالماشتۇرۇش: بالىلارغا پۇل ياكى ھەدىيە بېرىش ئادىتى بار.
ئۇيغۇرلارنىڭ روزا ھېيت تائاملىرى
روزا ھېيت تائاملىرى ئۇيغۇر مەدەنىيىتىدە مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. ئەنئەنىۋى تائاملار ئىچىدە:
- پولو (پىلاۋ): گۈرۈچ، گۆش ۋە قوۋۇرۇلغان سەۋزە بىلەن تەييارلانغان داڭلىق تائام.
- سامسا: گۆش تولدۇرۇلغان ۋە توندا پىشۇرۇلغان پىراژكىلار.
- لەغمەن: قول سوزما ئۇزۇن چۆپ، گۆش ۋە كۆكتاتلار بىلەن تەييارلانغان تائام.
- تاتلىق-چۆرىلەر: چەكچەك، سانغزا، پوشكال ۋە قاتلىما قاتارلىق تاتلىق يېمەكلىكلەر.
روزا ھېيتنىڭ ئىجتىمائىي ئەھمىيىتى
روزا ھېيتنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى ئەھمىيىتى كۆپ قىرلىق بولىدۇ:
ئىجتىمائىي تەرىپى
- جەمئىيەت بىرلىكى: روزا ھېيت ئوخشاش ئىبادەت ۋە تەبرىكلەش ئارقىلىق جەمئىيەتنى بىرلەشتۈرىدۇ.
- ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەرنى كۈچەيتىش: ئۆز-ئارا زىيارەت قىلىش جەمئىيەتتىكى مۇناسىۋەتلەرنى كۈچەيتىدۇ.
- ئەپۇ قىلىش ۋە يارىشىش: بۇ كۈن ئادەملەر ئارىسىدىكى كۆڭۈلسىزلىكلەرنى تۈگىتىش ئۈچۈن پۇرسەت.
مەدەنىيەت تەرىپى
- مەدەنىيەت مىراسلىرىنى ساقلاش: روزا ھېيتتىكى ئادەت-ئەنئەنىلەر ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا داۋاملىشىدۇ.
- قەدىرلەش قارىشىنى كۈچەيتىش: ياشلار ئەنئەنىۋى مەدەنىيەت قىممەتلىرىنى ئۆگىنىدۇ.
- مەدەنىيەت كىملىكىنى كۈچەيتىش: روزا ھېيت ئۇيغۇر مەدەنىيەت كىملىكىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى بولۇپ قالغان.
ھازىرقى زامان روزا ھېيتنىڭ ئەھۋالى
ھازىرقى ئۇيغۇر جەمئىيىتىدە، روزا ھېيت تەبرىكلەش ئادەتلىرى زامان بىلەن تەرەققىي قىلماقتا:
يېڭى تېخنولوگىيەلەرنىڭ تەسىرى
- ئىجتىمائىي تاراتقۇلار: ئۇيغۇرلار ھازىر ئىجتىمائىي تاراتقۇلار ئارقىلىق ھېيت تەبرىكلىرىنى يەتكۈزمەكتە.
- يىراق ئارىلىق زىيارەتلىشىش: چەت ئەللەردىكى ئۇيغۇرلار ۋىدېئو زىيارەت ئارقىلىق ئائىلە ۋە دوستلىرى بىلەن ھېيتلىشالايدۇ.
- تور سودىلىرى: ھېيتلىق تەييارلىقلار ئۈچۈن ئىنتېرنېت ئارقىلىق سودا قىلىش ئومۇملاشماقتا.
مەدەنىيەت ئاسسىمىلياتسىيەسى ۋە ساقلاش
ئۇيغۇرلار دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا ياشايدىغان بولغانلىقتىن، روزا ھېيت تەبرىكلەش ئادەتلىرى ئوخشاش بولمىغان مەدەنىيەت مۇھىتلىرىغا ماسلاشتۇرۇلماقتا. شۇنداقتىمۇ، كۆپىنچە ئۇيغۇرلار ئەنئەنىۋى روزا ھېيت ئادەتلىرىنى ساقلاپ قېلىشقا تىرىشماقتا، بولۇپمۇ:
- مەدەنىيەت جەمئىيەتلىرى: چەت ئەللەردىكى ئۇيغۇر جەمئىيەتلىرى روزا ھېيت پائالىيەتلىرىنى ئۇيۇشتۇرماقتا.
- ياشلارغا ئۆگىتىش: ئاتا-ئانىلار بالىلىرىغا ئەنئەنىۋى روزا ھېيت ئادەتلىرىنى ئۆگەتمەكتە.
- مەدەنىيەت پائالىيەتلىرى: ئۇيغۇر مەدەنىيەت ۋە سەنئەت پائالىيەتلىرى روزا ھېيت مەزگىلىدە ئۇيۇشتۇرۇلماقتا.
خۇلاسە
روزا ھېيت ئۇيغۇرلارنىڭ دىنىي، مەدەنىي ۋە ئىجتىمائىي تۇرمۇشىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ بايرام ئەسىرلەر بويى ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى بولۇپ كەلگەن ۋە بۈگۈنكى كۈندىمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ مەدەنىي كىملىكىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينىماقتا.
زامانىۋى دۇنيادا يۈز بېرىۋاتقان ئۆزگىرىشلەرگە قارىماي، ئۇيغۇرلار روزا ھېيتنىڭ ئاساسىي روھى ۋە مەنىسىنى ساقلاپ، كېلەچەك ئەۋلادلارغا يەتكۈزمەكتە. روزا ھېيت پەقەت دىنىي بايرام بولۇپلا قالماستىن، بەلكى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مەدەنىيەت بايلىقى ۋە ئەنئەنىلىرىنىڭ جانلىق ئىپادىسىدۇر.
ئەڭ كۆپ سورالغان سوئاللار
روزا ھېيت قاچان كېلىدۇ؟
روزا ھېيت ئىسلام تەقۋىمى بويىچە شەۋۋال ئېيىنىڭ بىرىنچى كۈنى كېلىدۇ. گرېگورىيان تەقۋىمىدە بۇ ھەر يىلى ئوخشاش چىسلاغا توغرا كەلمەيدۇ.
ئۇيغۇرلاردا «ھېيتلىق بېرىش» دېگەن نېمە؟
«ھېيت بېرىش» ياكى «ھېيتلىق» دېگەن ئۇقۇم ھېيت كۈنلىرىدە بالىلارغا ياكى ياشلارغا پۇل ياكى سوۋغات بېرىش ئادىتىنى كۆرسىتىدۇ.
روزا ھېيت قانچە كۈن داۋاملىشىدۇ؟
ئىسلام دىنى بويىچە روزا ھېيت رەسمىي بىر كۈن داۋاملاشسىمۇ، ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ئادەتتە تەبرىكلەش پائالىيەتلىرى 2-3 كۈن داۋاملىشىدۇ.
روزا ھېيتتا قانداق تائاملار يېيىلىدۇ؟
ئۇيغۇرلار روزا ھېيتتا پولو، سامسا، لەغمەن قاتارلىق ئەنئەنىۋى تائاملارنى ۋە چەكچەك، ساڭزا، قاتلىما قاتارلىق يىمەكلىكلەرنى تەييارلايدۇ.
روزا ھېيت بىلەن قۇربان ھېيتنىڭ پەرقى نېمە؟
روزا ھېيت رامىزان ئېيىدىن كېيىن كېلىدىغان بولۇپ، بىر ئاي روزا تۇتۇشنىڭ تاماملانغانلىقىنى خاتىرىلەيدۇ. قۇربان ھېيت بولسا ھەج پائالىيىتى بىلەن باغلىنىشلىق بولۇپ، ئىبراھىم ئەلەيھىسسالامنىڭ ئاللاھقا ئىتائەتلىقىنى خاتىرىلەيدۇ. ئۇيغۇرلار ئارىسىدا روزا ھېيت «كىچىك ھېيت»، قۇربان ھېيت «چوڭ ھېيت» دەپ ئاتىلىدۇ.
 ئىسلام دىنىدىكى ئەڭ مۇھىم بايراملارنىڭ بىرى بولۇپ، رامىزان ئېيىدا بىر ئاي روزا تۇتقاندىن كېيىن شەۋۋال ئېيىنىڭ بىرىنچى كۈنى تەبرىكلىنىدۇ. ئۇيغۇرلار ئۈچۈن، روزا ھېيت پەقەت دىنىي پائالىيەت بولۇپلا قالماستىن، بەلكى مەدەنىيەت، ئەنئەنە ۋە كىملىك بىلەن زىچ باغلانغان مۇھىم ئىجتىمائىي ۋەقەدۇر. بۇ ماقالىدە روزا ھېيتنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى ئەھمىيىتى، تارىخى تەرەققىياتى ۋە بۈگۈنكى كۈندىكى تەبرىكلەش ئادەتلىرى ھەققىدە تەپسىلىي توختىلىمىز.){kind=link}