چامباش

چامباشچىلىق جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ ئۇزاق مۇددەتلىك ئىشلەپچىقىرىش ئەمگىكى، تەبىئەت بىلەن ئېلىشىش ۋە تىغلىق قوراللار دەۋرىدىكى ئۇرۇشلاردا تەدرىجىي شەكىللەنگەن ۋە تەرەققىي قىلغان بىر خىل تەنتەربىيە تۈرى.

ئۇيغۇرچە / Uyghurche : چامباش
ئىنگىلىزچە / English : martial art
تۈركچە / Türkçe : dövüş sanatı
خەنزۇچە / 汉语 : 武术

ئۇيغۇرچە ئىزاھلىق لۇغىتىدىكى چۈشەندۈرۈلۈشى :

چامباش

• چامباش[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[يەشمىسى:] پۇت-قول ماھارىتى ۋە قورال ئىشلىتىش تېخنىكىسى بولۇپ، دۆلىتىمىزنىڭ قەدىمىي تەنھەرىكەت تۈرلىرىنىڭ بىرى.

چامباشچى

• چامباشچى[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[يەشمىسى:] چامباش ھۈنىرىگە ماھىر، چامباش ئۇستىسى.

چامباشچىلىق

• چامباشچىلىق[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[يەشمىسى:] چامباشچىلار قىلىدىغان ئىش، كەسىپ:[مىسال:] چامباشچىلىق قىلماق.

چامباشچىلىقنىڭ ئېنىقلىمىسى ۋە مەنىسى

كەڭ مەنىدىن ئېيتقاندا، چامباشچىلىق ھەر خىل ھۇجۇم قىلىش، مۇداپىئە كۆرۈش، ئېلىشىش ھەرىكەتلىرىدىن پايدىلىنىپ، يۈرۈشلۈك يول، ئەركىن قول قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق بەدەننى كۈچلەندۈرۈش، ئۆزىنى قوغداش، ماھارەت مۇسابىقىسى قاتارلىق مەقسەتكە يېتىدىغان ئەنئەنىۋى تەنتەربىيە تۈرىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ تۈرلۈك چامباشچىلىق، قورال – ياراغ ماھارىتى ۋە ماھارەتلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپلا قالماي، يەنە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك نەزەرىيە، مەدەنىيەت، ئەخلاق ئۆلچىمى قاتارلىق مەزمۇنلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

تار مەنىدە ئاساسلىقى كونكرېت ئېلىشىش تېخنىكىسى ۋە ماھارىتىنى كۆرسىتىدۇ، مەسىلەن، تېپىش، ئۇرۇش، يىقىتىش، ئېلىش، يىقىلىش، ئۇرۇش، سانجىش قاتارلىق ھەرىكەتلەر مۇئەييەن قانۇنىيەت بويىچە تۈزۈلگەن قۇرۇق قول ۋە قورال – ياراغلار بىلەن ھۇجۇم قىلىش، مۇداپىئە كۆرۈش، ئېلىشىش ماھارىتى.

چامباشچىلىقنىڭ تارىخىي مەنبەسى

چامباشچىلىق جۇڭگودا ئۇزاق تارىخقا ئىگە، يىراق قەدىمكى دەۋرلەردىلا كىشىلەر ياشاش ۋە ئوۋ ئوۋلاش ئۈچۈن بەزى ئاددىي ئېلىشىش ۋە ماھارەتلەرنى قوللىنىشقا باشلىغان. جەمئىيەتنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، قەبىلە ئۇرۇشى، ھەربىي كۈرەش قاتارلىق ئەمەلىيەت داۋامىدا ئۈزلۈكسىز يەكۈنلىنىپ ۋە تەرەققىي قىلدۇرۇلۇپ، بىر قەدەر سىستېمىلىق چامباشچىلىق ماھارىتى تەدرىجىي شەكىللەنگەن. چۇنچيۇ – يېغىلىق دەۋرلىرىدە ھەربىي ئىشلارغا ئائىت نەزەرىيەۋى ئەسەرلەردە چامباشچىلىق ماھارىتى ۋە تاكتىكىسى خاتىرىلەنگەن ۋە بايان قىلىنغان. چىن، خەن سۇلالىلىرى دەۋرىگە كەلگەندە چامباشچىلىق يەنىمۇ تەرەققىي قىلىپ، ئېلىشىش، قول ئېلىشىش قاتارلىق چامباشچىلىق پائالىيەتلىرى ئەۋج ئالغان. تاڭ، سۇڭ سۇلالىلىرى دەۋرىدە چامباشچىلىق خەلق ئارىسىدا ۋە ئارمىيە ئىچىدە كەڭ تارقىلىپ ۋە تەرەققىي قىلىپ، نۇرغۇن داڭلىق چامباشچىلار ۋە چامباشچىلىق ئېقىملىرى بارلىققا كەلگەن. مىڭ، چىڭ سۇلالىلىرى دەۋرىدە چامباشچىلىق تازا گۈللەنگەن باسقۇچقا يېتىپ، تۈرلۈك چامباشچىلىق، قورال – ياراغ ۋە چامباشچىلىق نەزەرىيەلىرى كۈنسېرى بېيىغان ۋە مۇكەممەللەشكەن.

چامباشچىلىقنىڭ ئاساسىي مەزمۇنلىرى

چامباشچىلىق:تەيجى گۇمپىسى، شىڭيى گۇمپىسى، باگۇئا ئالقىنى، شاۋلىن گۇمپىسى، جەنۇب گۇمپىسى قاتارلىق نۇرغۇن ئېقىملارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ھەر بىر خىل چامباشچىلىقنىڭ ئۆزىگە خاس ئۇسلۇبى، ئالاھىدىلىكى ۋە تېخنىكا سىستېمىسى بار.

• تەيجى گۇمپىسى (Tai Chi 太极): ئەۋرىشىملىك بىلەن قاتتىقلىقنى يېڭىش، ھەرىكەت بىلەن جىمجىتلىقنى بىرلەشتۈرۈشنى تەكىتلەيدۇ.

• شىڭيى گۇمپىسى (Xingyi Quan 形意拳): شەكىل بىلەن مەنىنى بىرلەشتۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىدۇ، ھەرىكەتلىرى ئاددىي ۋە كۈچلۈك.

• باغۇئا ئالقىنى (Baguazhang 八卦掌): ئايلىنىش ۋە جانلىق بەدەن ئۇسۇلى بىلەن تونۇلغان.

• شاۋلىن گۇمپىسى (Shaolin Kung Fu 少林功夫): كۈچلۈك ۋە جانلىق ھەرىكەتلىرى بىلەن داڭلىق.

قورال – ياراغ تېخنىكىسى:پىچاق، نەيزە، قىلىچ، يالمانلىق نەيزە، كالتەك، كالتەك، قامچا، كوزىر قاتارلىق ھەر خىل قورال – ياراغلارنى ئىشلىتىش تېخنىكىسى بار. ئوخشاش بولمىغان قورال – ياراغلارنىڭ ئوخشاش بولمىغان ئالاھىدىلىكى ۋە ئىشلىتىش ئۇسۇلى بولىدۇ، مەسىلەن، مىلتىق «تۈرلۈك ئەسكەرلەرنىڭ پادىشاھى»، ئۇنىڭ ئىشلىتىش ئۇسۇلى جانلىق، ئۆزگىرىشچان، ھۇجۇم قىلىش ئارىلىقى ئۇزۇن؛ قىلىچ بولسا «قىسقا ئەسكەرلەرنىڭ پىرى» دەپ ئاتىلىدۇ، سانجىش، چېپىش، ئوينىتىش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى ئاساس قىلىدۇ، ھەرىكىتى يەڭگىل، ئەركىن – ئازادە بولىدۇ.

گۇمپا:چامباشچىلىق مەشىقىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولۇپ، ئىچكى گۇمپا ۋە تاشقى گۇمپىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىچكى گۇمپا ئاساسلىقى نەپەسنى تەڭشەش، قۇۋۋەت تولۇقلاش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئىچكى قۇۋۋەت ۋە روھنى يېتىلدۈرۈپ، بەدەننىڭ ساپاسى ۋە چىدامچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ؛ تاشقى گۇمپا بولسا بەدەننىڭ كۈچى، سۈرئىتى، ئەۋرىشىملىكى، ماسلىشىشچانلىقى قاتارلىق جەھەتلەردىكى مەشىقلەرگە ئەھمىيەت بېرىدۇ، مەسىلەن، قوزۇقتا تۇرۇش، ئات قەدىمى، يەر بېغىرلاش، پۇت تېپىش قاتارلىق ئاساسىي ماھارەتلەرنى مەشىق قىلىدۇ.

چامباشچىلىق مەدەنىيىتى

پەلسەپە ئىدىيىسى: جۇڭگو ئەنئەنىۋى پەلسەپىسىنىڭ تەسىرىگە چوڭقۇر ئۇچرىغان، مەسىلەن، كۇڭزىچىلارنىڭ «نېيتراللاشتۇرۇش» تەلىماتى، ئەخلاق جەھەتتىن تەربىيەلىنىش ۋە ئىچكى پەزىلەت يېتىلدۈرۈشنى تەكىتلەيدۇ؛ تەرىقەتچىلەرنىڭ جىمجىتلىقنى ساقلاش، تەبىئەتكە ماسلىشىش ئىدىيىسى چامباشچىلىق ماھارىتى ۋە مەشىقىدە نامايان بولۇپ، تەبىئىي، ئىناق ھالەتنى قوغلىشىدۇ؛ ساكيامۇنىنىڭ دىيانىگەر ۋە ئويغىنىشى گۇمپا مەشىق قىلغۇچىلارنىڭ مەشىق جەريانىدا روھىي جەھەتتىن تىنچ ۋە كۆڭۈل قويۇشىغا ياردەم بېرىدۇ.

ئەخلاق ئۆلچىمى: مول ئەخلاق قارىشىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، مەسىلەن، «چامباشچىلىق ئەخلاقى»، چامباشچىلىق ئۆگەنگۈچىلەرنىڭ باتۇر، ھەققانىي، كەمتەر، مېھرىبان بولۇشتەك پەزىلەتكە ئىگە بولۇشى كېرەكلىكى تەكىتلىنىدۇ، ئوقۇتقۇچىلارنى ھۆرمەتلەش، ئەخلاقنى قەدىرلەش، قىيىنچىلىقتا قالغانلارنى يۆلەش، ئادالەت يولىدا پىداكارلىق كۆرسىتىش قاتارلىقلارمۇ چامباشچىلىق ئەخلاقىنىڭ مۇھىم مەزمۇنى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، چامباشچىلىقتا يەنە «چامباشچىلىق قائىدە – يوسۇنى» غا ئەھمىيەت بېرىلىپ، ھەر خىل قائىدە – يوسۇن شەكىللىرى ئارقىلىق چامباشچىلىققا بولغان ھۆرمەت ۋە باشقىلارغا بولغان ئەدەپ – قائىدە نامايان قىلىنىدۇ.

مېدىتسىنا نەزەرىيەسى: جۇڭگو تېبابىتى نەزەرىيەسى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك، مەسىلەن، جىڭلو تەلىماتى، قان ۋە قۇۋۋەت ئايلىنىش نەزەرىيەسى قاتارلىقلارنىڭ چامباشچىلىقتا قوللىنىلىشى. نەپەسنى تەڭشەش، قان ئايلىنىشنى يېتەكلەش ئارقىلىق بەدەننى ساغلاملاشتۇرۇش، كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش مەقسىتىگە يەتكىلى بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، چامباشچىلىقتىكى بەزى گۇمپا ۋە ھەرىكەتلەرمۇ بەزى كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا بەلگىلىك قوشۇمچە رول ئوينايدۇ.

چامباشچىلىقنىڭ زامانىۋى قىممىتى

بەدەن چېنىقتۇرۇش قىممىتى: بەدەننىڭ ھەر قايسى قىسىملىرىنى ئومۇميۈزلۈك چېنىقتۇرۇپ، بەدەننىڭ كۈچى، سۈرئىتى، چىدامچانلىقى، ئەۋرىشىملىكى ۋە ماسلىشىشچانلىقىنى ئاشۇرۇپ، بەدەن ساپاسىنى كۈچەيتىپ، كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، قېرىشنى كېچىكتۈرىدۇ. مەسىلەن، دائىم چامباشچىلىق مەشىق قىلغاندا يۈرەك قان تومۇر سىستېمىسى، سۈمۈرۈش سىستېمىسىنىڭ ئىقتىدارىنى ياخشىلاپ، بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرغىلى بولىدۇ.

ئۆزىنى قوغداش قىممىتى: بەلگىلىك چامباشچىلىق ماھارىتىنى ئىگىلىگەندە، خەتەرگە يولۇققاندا ئۆزىنى قوغدىغىلى، ئۆزى ۋە باشقىلارنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىكىنى قوغدىغىلى بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، چامباشچىلىق مەشىقى ئادەمنىڭ ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىسى ۋە جاسارىتىنى يېتىلدۈرۈپ، خەتەرگە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى كۈچەيتىشكە پايدىلىق.

مەدەنىيەتكە ۋارىسلىق قىلىش قىممىتى: جۇڭخۇا مىللەتلىرىنىڭ ئېسىل ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇنىڭغا مول تارىخىي مەدەنىيەت ئۇچۇرى ۋە مىللىي روھ يۈكلەنگەن. چامباشچىلىققا ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ئارقىلىق، كىشىلەر جۇڭگونىڭ ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنەلەيدۇ ۋە تونۇيالايدۇ، مىللىي ئىپتىخارلىق تۇيغۇسى ۋە مەدەنىيەتنى تونۇش تۇيغۇسىنى كۈچەيتەلەيدۇ.

ماھارەت قىممىتى: چامباشچىلىق ماھارەت تەنھەرىكىتى ھازىرقى زامان تەنتەربىيە ماھارىتىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى، چامباشچىلىق مۇسابىقىسى ئارقىلىق چامباشچىلىق تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىياتى ۋە يۈكسىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، مۇنەۋۋەر چامباشچىلىق ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرگىلى بولىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، تاماشىبىنلارغا ئېسىل كۆرۈش سەزگۈسى ھۇزۇرىنى بېغىشلايدۇ.