تۈڭلۈك، ئۇيغۇر ئەنئەنىۋى بىناكارلىقىدىكى ئۆگزىنىڭ چوققىسىغا جايلاشقان، ئاساسلىقى ھاۋا ئالماشتۇرۇش، يورۇقلۇق كىرگۈزۈش ۋە تۈتۈن چىقىرىش رولىنى ئوينايدىغان مۇھىم تەركىبىي قىسىم. ئۇ پەقەت بىر بىناكارلىق ئېلېمېنتى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ تۇرمۇش پەلسەپىسى، ئائىلە ئىناقلىقى ۋە ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلىرىنى ئەكىس ئەتتۈرىدىغان چوڭقۇر مەنىگە ئىگە مەدەنىيەت سىمۋولىدۇر.
ئۇيغۇرچە / Uyghurche : تۈڭلۈك
ئىنگىلىزچە / English : skylight
تۈركچە / Türkçe : tavan penceresi
خەنزۇچە / 汉语 : 天窗
ئۇيغۇرچە ئىزاھلىق لۇغىتى
تۈڭلۈك
تۈڭلۈك[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[يەشمىسى:] كۈن نۇرى چۈشۈش ۋە ھاۋا ئالماشتۇرۇش ئۈچۈن، ئۆينىڭ تورۇسىدىن ئېچىلغان تۆشۈك.
تۈڭلۈكئاچقۇچ
تۈڭلۈكئاچقۇچ[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[قۇرۇلمىسى:]］تۈڭلۈك+ئاچقۇچ［[يەشمىسى:] تۈڭلۈكنى ئېچىپ ياپىدىغان ئۇزۇن ياغاچ.
تۈڭلۈكياپقۇچ
تۈڭلۈكياپقۇچ[سۆز تۈركۈمى:] ئىسىم.[قۇرۇلمىسى:]］تۈڭلۈك+ياپقۇچ［[يەشمىسى:] تۈڭلۈكنى يېپىپ-ئاچىدىغان ئۇزۇن ياغاچ.
تۈڭلۈكلۈك
تۈڭلۈكلۈك[سۆز تۈركۈمى:] سۈپەت.[يەشمىسى:] تۈڭلۈكى بار، تۈڭلۈكى ئېچىلغان:[مىسال:] تۈڭلۈكلۈك ئۆي.
تۈڭلۈك دىگەن نىمە؟
تۈڭلۈكنىڭ قۇرۇلمىسى ئادەتتە تۆت چاسا ياكى كۆپ قىرلىق بولۇپ، ياغاچ ماتېرىياللاردىن ياسىلىدۇ. ئۇنىڭ ئەتراپى نەقىشلەنگەن ياغاچلار بىلەن بېزىلىپ، ئۇيغۇر بىناكارلىقىنىڭ ئۆزگىچە گۈزەللىكىنى نامايان قىلىدۇ. تۈڭلۈكتىن چۈشكەن يورۇقلۇق ئۆينىڭ مەركىزىگە، يەنى ئائىلە ئەزالىرى بىرلىكتە ئولتۇرىدىغان ئورۇنغا چۈشىدۇ. بۇ، ئائىلە بىرلىكى، ئىناقلىقى ۋە مەركەزلىشىشنىڭ سىمۋوللۇق ئىپادىسى دەپ قارىلىدۇ.
تارىخى مەنبەلەردىن قارىغاندا، تۈڭلۈكنىڭ ئىشلىتىلىشى ئۇيغۇرلارنىڭ كۆچمەن چارۋىچىلىق تۇرمۇشىدىن ئولتۇراق ھاياتقا ئۆتكەن دەۋرلەرگىلا ئۇلىنىدۇ. ئەجدادلىرىمىز كىگىز ئۆيلەرنىڭ ئۆگزىسىنى ئوچۇق قويۇپ، ئوتۇننىڭ ئىس-تۈتەكلىرىنى چىقىرىش بىلەن بىرگە، تەبىئىي يورۇقلۇقتىن پايدىلانغان. كېيىنچە، ئولتۇراقلاشقان دېھقانچىلىق مەدەنىيىتىگە قەدەم قويغاندا، بۇ ئەنئەنە يەرلىك ئۆي-ئىمارەتلەرنىڭ قۇرۇلمىسىغا سىڭىپ، تۈڭلۈك شەكىللەنگەن.
ئۇنىڭدىن باشقا، تۈڭلۈك ئائىلە بىلەن تاشقى دۇنيا ئوتتۇرىسىدىكى بىر كۆزنەك ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ئۆيگە ھاياتىي كۈچ بولغان قۇياش نۇرىنى ۋە ساپ ھاۋانى كىرگۈزۈپ، ئۆي ئىچىدىكى كونا، پاسكىنا ھاۋانى سىرتقا چىقىرىدۇ. بۇ، ماددىي جەھەتتىكى ساپلىقنىلا ئەمەس، بەلكى مەنىۋى جەھەتتىكى يېڭىلىنىش ۋە روھىي ساغلاملىقنىمۇ ئىپادىلەيدۇ.
خۇلاسىلىگەندە، تۈڭلۈك ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئەقىل-پاراسىتى ۋە تۇرمۇش تەجرىبىلىرىنىڭ جەۋھىرى. ئۇ ئاددىي بىر بىناكارلىق قۇرۇلمىسى بولۇشتىن ھالقىپ، ئائىلە، جامائەت، تەبىئەت ۋە ئىنساننىڭ ئىناق بىر گەۋدە بولۇشىغا دائىر چوڭقۇر پەلسەپىۋىي قاراشلارنى ئۆزىگە مۇجەسسەملىگەن. بۈگۈنكى كۈندە، زامانىۋى بىناكارلىق ئۇسلۇبلىرى ئومۇملاشقان بولسىمۇ، تۈڭلۈك يەنىلا ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ مۇھىم بىر پارچىسى سۈپىتىدە ئۆز قىممىتىنى ۋە جەلىپكارلىقىنى يوقاتقىنى يوق.
