« ئوكيان » يەر شارىنىڭ سىرتقى يۈزىدىكى غايەت زور تۇزلۇق سۇ (دېڭىزدىن بۈيۈك سۇ يىغىلمىسى) نى كۆرسىتىدۇ، ئۇ ئادەتتە قۇرۇقلۇق ئارىسىدىكى كەڭ رايوننى ئىگىلەيدۇ. ئۇ يەر شارى سۇ چەمبىرىنىڭ يادرولۇق قىسمى بولۇپ، يەر شارى سىرتقى يۈزىنىڭ تەخمىنەن%71 ىنى قاپلىغان، يەر شارىدىكى%97 تىن ئارتۇق سۇ بايلىقىنى ساپاسلىماقتا. دۇنيادا جەمئىي بەش ئوكيان بار بولۇپ، بۇلار تىنچ ئوكيان، ئاتلانتىك ئوكيان، ھىندى ئوكيان، جەنۇبىي قۇتۇپ ئوكيان ۋە شىمالىي مۇز ئوكياننى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
ئۇيغۇرچە / Uyghurche : ئوكيان
ئىنگىلىزچە / English : Ocean
تۈركچە / Türkçe : Okyanus
خەنزۇچە / 汉语 : 洋
« ئوكيان » نىڭ ئالاھىدىلىكى
كۆلىمى ۋە چوڭقۇرلۇقى : ئوكياننىڭ ئوتتۇرىچە چوڭقۇرلۇقى تەخمىنەن 3 مىڭ 688 مېتىر، بۇنىڭ ئىچىدە تىنچ ئوكياندىكى ئەڭ چوڭقۇر ھەم ئەڭ كەڭ ئوكيان بولۇپ، بۇ ئوكياندا مارىيانا دېڭىز جىلغىسىنىڭ چوڭقۇرلۇقى 11 مىڭ مېتىرغا يېتىدۇ.
شورلۇق دەرىجىسى : دېڭىز-ئوكيان سۈيى تەركىبىدە تۇز ماددىسى بار، ئوتتۇرىچە شورلۇق دەرىجىسى%3.5 بولۇپ، بۇ دەريا ۋە ئېقىنلارنىı مىنېرال ماددىلارنى دېڭىز-ئوكيانغا ئېلىپ كىرگەنلىكى سەۋەپلىك بولىدۇ.
جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقى: ئوكيان يەر شارىدىكى جانلىقلار تۈرى ئەڭ مول رايونلارنىڭ بىرى بولۇپ ، ھەرخىل جانلىقلار ئوكيان ئىچىدە ياشايدۇ. كىچىك لەيلىمە ئۆسۈملۈكتىن تارتىپ غايەت زور كىتقىچە تۈرى ناھايىتى كۆپ.
« ئوكيان » تۈرلىرى
- تىنچ ئوكيان : دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ ئوكيان، ئاسىيا بىلەن ئامېرىكا قىتئەسىنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان.
- ئاتلانتىك ئوكيان : ئامېرىكا قىتئەسى بىلەن ياۋروپا، ئافرىقىنى تۇتاشتۇرىدىغان ئىككىنچى چوڭ ئوكياندۇر.
- ھىندى ئوكيان : ھىندىستان، ئافرىقا ۋە ئاۋسترالىيەنى ئوراپ تۇرىدۇ.
- جەنۇبىي قۇتۇپ ئوكيان : ئانتاركتىكانى چۆرىدىگەن سوغۇق سۇ رايونى.
- شىمالىي مۇز ئوكيان : شىمالىي قۇتۇپ رايونىغا جايلاشقان، قىسمەن جايلىرى مۇز قاتلىمى بىلەن قاپلانغان.
« دېڭىز-ئوكيان » نىڭ مۇھىملىقى
دېڭىز-ئوكيان يەر شارى ئېكولوگىيە سىستېمىسىدا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. بىرىنچىدىن، كىلىماتنى تەڭشەيدۇ، ئوكيان ئېقىمى ۋە پارغا ئايلىنىش ئارقىلىق ھاۋا رايى ئەندىزىسىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئىككىنچىدىن، دېڭىز-ئوكيان كاربون تۆت ئوكسىدنى سۈمۈرۈپ، يەرشارىنىڭ ئىللىپ كېتىشىنى ئاستىلىتىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، دېڭىز-ئوكيانلاردىكى لەيلىمە ئۆسۈملۈكلەر فوتوسىنتېز رولى ئارقىلىق يەر شارىدىكى تەخمىنەن%50 ئوكسىگېننى ھاسىل قىلىدۇ. ئىنسانلار يەنە دېڭىز-ئوكياندىن يېمەكلىك (مەسىلەن، بېلىقچىلىق)، ئېنېرگىيە (مەسىلەن، نېفىت ۋە تەبىئىي گاز)گە ئېرىشىدۇ، ۋە ئوكيان دېڭىز قاتناشىنى راۋاجلاندۇرىدۇ. لېكىن، دېڭىز-ئوكيان بۇلغىنىش، ھەددىدىن زىيادە بېلىق تۇتۇش ۋە كىلىمات ئۆزگىرىشىنىڭ تەھدىتىگە دۇچ كەلمەكتە، دېڭىز-ئوكياننى قوغداش پۈتۈن دۇنيا كۆڭۈل بۆلىدىغان قىزىق نۇقتىغا ئايلانماقتا.
نېمە ئۈچۈن « دېڭىز-ئوكيان » نى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم؟
« ئوكيان » ئۇقۇمىنى چۈشىنىش بىزنىڭ تەبىئەتكە بولغان تونۇشىمىزنى ئاشۇرۇپلا قالماي، يەنە مۇھىت ئاسراشقا ئەھمىيەت بېرىشىمىزنى ئەسكەرتىدۇ. مەيلى جۇغراپىيە بىلىملىرى ياكى ئېكولوگىيە تەڭپۇڭلۇقىنى مۇھاكىمە قىلىنسۇن، ئوكياندىن ئىبارەت بۇ ئۇقۇم، ئەگىپ ئۆتكىلى بولمايدىغان تېما ھېسابلىنىدۇ.
ئوكيان سۆزى يەنە بەزىدە سۈپەت ئورنىدا كەڭ، بىپايان ئورنىدا ئىشلىتىلىدۇ.
مەسىلەن: بىلىم ئوكيانى
